Eg trodde solen var borte                                                                                                                              at du aldri mer skulle se                                                                                                                               bladene springe ut                                                                                                                                          Eg trodde dagen var over                                                                                                                               at du aldri mer skulle kjenne                                                                                                                vinden piske mot kinnet                                                                                                                                       Men våren og du                                                                                                                                          kom tilbake

Nedteljing. Ved vegs ende. Eller ved byrjinga av ein ny veg.

Om to dagar, 9. mai, skulle vi utskrivast frå sjukehuset, og møte att verda.

Ungen var frisk nok til å kome heim. Ikkje frisk. Frisk nok, med fare for å høres negativ ut. Men det var det dei sa. Betringa hennar vil halde fram i fleire år framover.

Ho var seg sjølv. Til forveksling lik. Ho var pigg og bra på mange måtar, men hadde nokre utfordringar i forhold til tidligare. Men det var ting som ikkje gjekk an å sjå på henne. No var det Habiliteringstenesta på sjukehuset heime som skulle følgje oss  vidare, og det ville bli mykje nytt å bli kjent med.

Utskrivingsmøtet føregjekk som videokonferanse mellom rehabilliterings-sjukehuset og sjukehuset heime. I møterommet der, sat heile teamet til jenta og fortalde og formidla til dei sju personane på skjermen. Det var to frå skulen, to fysioterapeutar, PPT, ein nevropsykolog og min kjære.

– Alle desse fagpersonane, dette enorme apparatet berre for å få ei lita jente opp att i salen, tenkte eg rørt, og takka nok ein gong min skapar for at vi ikkje bur i Amerika.

Det var no avklart at ho skulle halde fram på Montessoriskule. Ei tid tilbake hadde det spøkt for nettopp det. Nevropsykologen signaliserte at det lause, sjølvstendige og frie Montessori-undervisningsopplegget som tidlegare hadde vore kjempebra for henne, no ville bli ei utfordring. Ho ville trenge rammar. Struktur. Rutinar. Og vi vart førebudd på at vi kanskje måtte overføre henne til vanleg skule.

Eg kjende eg vart sveitt.

No skal eg ikkje gå inn i ei lang tirade om kvifor eg held ein knapp på Montessori, men det handla og om endringane for henne. Skulevener, lærarar og tryggleik ho måtte forlate.

Så vart det klart at ho ville trenge ein-til-ein-undervisning, og då ville det ikkje spele noko rolle kva type skule ho gjekk på. Rektor på skulen vart lettare oppgitt då ho kunne fortelje at det ikkje ville vere noko som helst problem med meir styrt og rammesatt undervisning. At dei elevane som treng det får tilrettelagt undervisningsopplegget ut i frå kva dei behova og utfordringane dei har.

Eg veit at det er mange som stadig byter skule av ymse årsakar, og at det pleier å gå heilt fint, men likevel pusta eg letta ut. Glad for at vi sleppte den store endringa eg følte det ville vere for både ho og oss. Og fordi vi er stornøgd med skulen, både vi foreldre og ungane sjølv.

Tida hadde gått fort. Samstundes som 10 veker er nok tid. Nok tid til at ein omstilte seg fullstendig. Det vart kvardag der. Ein la seg til vaner og rutinar, og slo seg til ro. Årstider skifta. Det var full vinter og snø då vi kom, no var det grønt og frodig og sumarvarme ute.

Det var skummelt å skulle møte verda og kvardagen igjen, for vi hadde levd i ein lukka, skjerma og verna boble i lang tid, og vår verd vart utruleg liten og snever. Mødremafiaen på barneavdelinga filosoferte over kor rare ting vi vart opptekne av. Kva er det til middag? Kven si seng står på gangen no? Korleis er ‘dei nye’ som ‘flyttar inn’? Kven har kveldsvakt? Kvifor er det tomt for cornflakes? Kven er dei på besøk hos? Kva har hendt med han? Jøss, har det forholdet overlevd?

Vi vart pinleg nysgjerrige, så enkelt er det.

Innetter i familien merka vi ein haug med ‘ringverknader’ av sjølve ulukka og alt det den innebar, og møtt overraskande utfordringar undervegs. Det er mange ting som knyt seg til ei hending som dette, som mange utanforståande ikkje ser. Det er eit stort, stort bilete alt i alt. Det var heftig, på veldig mange måtar.

Vi opplevde ting som røska tak djupt i sjela, og som har sett djupe spor. Både på godt og vondt. Eller vondt og godt.

For denne tida var full av gode, glade, morosame, fine, varme stunder, opplevingar og augeblikk óg. Ungen og eg vart supergode på å finne gode ting kvar einaste dag.

Og vi vart glade i folk. Vi ble så ufattelig godt teke vare på, omgitt av kvitkledde englar som lukta når ein hadde det vondt. Som tok mor eller barn på luftetur så ein fekk henta seg inn, tilbydd klemmer, skuldrar til å grine på, gode ord og fine samtaler. Utømmeleg tolmod og godleik.

Venskap og intern humor med andre mammaer. Fellesskapet. Kjensla av å vere fleire i same båt. Rusleturane ned i kantinen for å hente alle måltider (kven skulle NO syte for ferdig oppskore frukt til meg kvar morgon?), vakne kvar morgon og tusle med trøytt tryne, bustehår og pysj ut på avdelinga for å hente kaffi og veksle nokre ord med kven det nå måtte være, for vi kjende dei alle. Stillheten på avdelinga når kveldsroen senka seg, og nattevaktene kom for å sjekke om alt var bra og seie at vi berre måtte ringe viss det var noko, småklaging på at vi var lei av maten og at alt smakte likt. Lukka over ei badebalje, yatzyrundar med ungen (som omsider lærte å spele utan å fjuske eller bli sur viss ho tapte), hjerneskadegalgenhumor. Begeistringa over å observere når folk som har sett fortapt ut der dei trilla i rullestolene sine plutselig kom på krykker gjennom korridoren, små skrivestundar i senga i mørkret medan ho sov rett ved sidan av, gleda når nokon overraska oss med pizza eller kaker levert på avdelinga, fryden (og stresset) når broren var på besøk.

I det hele tatt 10 000 små og store ting og hendingar som ein kanskje ikkje ville lagt merke til ‘normalt’ sett.

Men kanskje aller mest roen. Roen og nærværet ein på ein måte vart nøydd til å lære seg. Eg har aldrig nokon sinne kjend noko liknande. Berre det å ta seg tid til å sjå ti minutt på maurene som kryssa vegen ein vårdag, utan eit snev av stress i magen. Sitje i ein stol og stire tomt ut i lufta. Vandre ein tur rundt sjukehuset og plukke blomster. Ligge i senga ved sidan av henne for å få henne til å kvile fleire gonger dagleg. Sitte stille og sjå henne teikne 27 sumarfuglar på eit ark.

Alt saman med ro i magen, fri for alle desse ‘burde’ og ‘skulle gjort’ og konstant uro over alt ein ikkje rekk over.

Summen av alt gjorde enormt inntrykk og det var derfor det kjendes sårt og vanskeleg å skulle reise heim. Frå verdas godaste, tryggaste plass (seier ho som hataå vere der, og berre ville lengst mogleg vekk der ifrå den første tida, prikk prikk prikk – ein møter seg sjølv i døra, ja).

– Det må vere utruleg godt å endeleg få kome heim, sa folk.

– Nei, sa eg.

Det høyres nok rart ut for mange når ein ikkje udelt jublar for å få reise heim frå et 10-ukers sjukehusopphald. Når ein heller gruer seg, og kjenner at ein kjem til å sakne plassen, omgjevnadene, tryggleiken, rutinane – og folka.

I seinare tid har eg møtt utallege menneske som seier det same, som snakkar om ‘sjukehusbobla’, den som ikkje er udelt godt å kome ut av.

Vi vart kjent med alle dei tilsette rundt oss. Og med andre pasientar, både små og store, og deira pårørande. Nokre med like skadar, andre med lettare og mange med verre. Ein vart pepra med perspektiv.

Vi hadde vore heldig. Det kunne vore så mykje verre. Men det kunne vore verre for nesten alle der. Ungen kunne hamna i rullestol med brekt rygg eller nakke. Men for dei som satt i rullestol med knekt rygg eller nakke kunne det i mange tilfelle og vore verre. Dei kunne blitt heilt lam. Og for dei som varthelt lam kunne det og ha vore verre. Dei kunne døydd.

Samanlikningsgrunnlaget for korleis ein taklar og opplever ei ulykke og ein skade var eigentleg litt spesielt der, dette rehab-sjukehuset var ein ganske heftig plass å samanlikne seg med andre.

Der var hjarteskjerande mange skjebnar. Likevel sa alle eg møtte at ein ikkje skulle samanlikne seg med andre. Fordi for kvart enkeltindivid vart livet annleis enn før, og på en måte er det det einaste samanliknbare grunnlaget. Før og nå. Ikkje med andre.

Livet var blitt annleis, for alle som var – og er på det sjukehuset. Så spørs det jo berre kva ein gjer ut av det. Og det bør jo berre vere best mogleg, for livet er (kan være) kort og uføreseieleg. Det lærte eg denne våren. The hard way.

Vi har vore så heldige. Men samstundes ein hårsbreidd frå total katastrofe. Og derfor såg verda annleis ut. Kva som er viktig og ikkje fekk nye definisjonar.

No skulle vi heim, og det kjendes som å bli slept ut med tvilsam fallskjerm frå 10 000 meters høgde. For vi ante jo ikkje korleis jenta – og vi – og alt dette var kompatibelt med kvardagslivet heime.

Ein 14-årig på avdelinga, sat heime i stova si på permisjon. «Nei pappa, kva seier du, skal vi dra heim?» Tilbake til sjukehuset meinte han då.

I rest my case.

Men livet går seg til. Det gjer det jo alltid. Sjølv om omstilling og forandring kan vere utfordrande å takla, så vil jo ting gå seg til.

Alt er en overgang, sa reven då han vart flådd.

Eg håpar det gjekk seg til for han. Reven altså.

(Er du ny lesar, så anbefaler eg at du les innlegga kronologisk – elles skjønar du ikkje ein skit. Men ta det bitvis, det er mykje etterkvart)

Men Mor                                                                                                                                                          Å Mor                                                                                                                                                                       Eg lengtar heim til Mor                                                                                                                                   Eg er stor                                                                                                                                                          Eg er stor,                                                                                                                                                     men ikkje så stor:                                                                                                                                           Eg lengtar heim til mor.

(Odd Nordstoga)

Kva skulle ein gjort utan teknologien?

Kvar kveld ringte eg heim. Det vil seie, det hende stadig at eg såg på klokka og oppdaga at det var over leggetid for guten. Eg hadde rett og slett gløymt dei.

Sjølv om teknologien var til stades og til god hjelp, var det ikkje alltid like lett dette med å ringe heim. Ofte krasja det med kor dei var og kva dei gjorde heime, det passa ikkje alltid. Andre gonger var det midt i ei eller anna greie med ungen på sjukehuset. Leggetid, tussabyger eller ho sat i badet.

Broren hadde fått ‘særleg løyve’ til å spele tv-spel. SuperMario fekk han vanlegvis berre spele hos mormor, men no hadde han fått spelet heim for å døyve sakn og einsemd. Det bur ikkje andre gutar – eller jamnaldrande for guten i gata vår, og no var bestevenen hans ute av livet hans i månadsvis. Så han fekk spele.

Enkelte gonger var han heilt inne i verda til Mario, men ofte ville han berre ikkje snakke med meg. Eg fekk inntrykk av at han etter kvart distanserte seg, i forhold til kor ivrig han var på telefon i byrjinga.

Det smerta og uroa. Forsterka kjensla av at han kjende seg svikta.

– Det går fint med han, fekk eg høyre frå alle kantar, – ungar er så tilpassingsdyktige. Dei omstiller seg lettare enn oss vaksne, og viss han er lei – er det gløymd så snart han snur ryggen til. Det går fint med han.

Ofte vart eg snurt på hans vegne. Eg syns dei tok lett på det, avfeia og bagatelliserte saknet og opplevinga hans om det heile.

Sjølvsagt vart det godt å høyre at det såg ut til at guten hadde det bra, men eg veit at det var hardt for han. Eg såg det i blikket hans, og eg høyrde det i røysta dei gongane faren fekk han på tråden med meg. Nokon gonger kan ei overføre eigne kjensler på ungane. Når ein sjølv syns at ein situasjon er vond, tek ein for gitt at det er slik dei og opplever det. Men eg visste det. Eg kjende det.

Etter at vi vart utskrivne og ungen byrja på skulen att, kommenterte ein av lærarane at det var tydeleg at broren var glad for at mamma endeleg var komen heim for å bli.

– Han verkar rolegare, meir harmonisk, svara ho då eg undra på korleis ho såg på det.

Dagleglivet på sjukehuset svusja oss vidare. Det let oss ikkje stoppe for mykje opp og dvele. Pasientar kom, og pasientar gjekk. Det vil seie, ikkje alle gjekk. Ikkje alle kunne gå. Men dei drog, ved hjelp av bein, krykker eller hjul.

Andre pårørande gjekk og vandra dei og, med glødande telefonar og alvor i røystene. Ein kunne oppfatta brokkar av samtalane til kvarandre. Uro, otte, forsikringar, tvil og håp.

– …ja nei, det ser betre ut, dei veit ikkje om han vil kunne gå att, men han er i betre form…

– …og no kan ho ete sjølv…

– …han er i det minste ved godt mot….

– …også fekk han eine spelaren over seg, og ryggen tålte ikkje det…

-… på dei nye skia….

-….treng hjelp til alt frå no av, men dei er flinke her….

Leikerommet vart min telefonplass, når ungen hadde sovna, og eg hadde nokre få timar for meg sjølv før leggetid. Det var ikkje mange vener eg ringte og snakka med, eg orka ikkje. Dei ville sjølvsagt høyre kva som hadde skjedd, korleis det hele hadde gått til, men eg klarte ikkje å seie orda høgt utan å grine. Dei gongene eg klarte det var eg så utlada og mørbanka i kroppen at eg måtte legge meg.

Saknet etter sonen min var overveldande, men det var ikkje udelt godt å sjå han og høyre stemma hans.

– Korti kjem du heim, mamma? Det var som eit mantra, – Korti kjem du heim?

Eg kunne ikkje svare han. Ei lang tid var det for lenge til for at svaret ville gje noko trøyst.

Når vi snakka saman på Facetime og kunne sjå kvarandre ‘live’, snudde han ofte telefonkameraet og tok meg med på guida tur heime i huset vårt. Viste meg bilete han hadde teikna på skulen, Lego han bygde på, og andre ting han var oppteke av.

Og eg måtte vise han.

– Kor e du no, mamma?

Eg snudde kamera og tok han med på tur.

– Aah, leikerommet. Å ja, der er Utsikten. Kor er systera mi?

Dei første seks vekene fekk han verken snakke med, eller sjå systera på videosamtaler. Ho hadde jo skjermforbod og fekk ikkje nærme seg ein telefon. Eg merkte at han synst det var vanskeleg. Han sakna henne, ville sjå henne, høyre røysta hennar.

Då tida kom og ho endeleg fekk lov å snakke med dei heime, og til og med vere med på videosamtaler, ville han ikkje så ofte. Det var som om han distanserte seg endå meir. Og ho forsto ikkje kvifor han reagerte surt og avvisande. Det var like leit for dei begge.

Telefonar til og frå heimen var sjølvsagt uunnverlege og gode, men dei var og ei dagleg påminning om avstand, åtskiljing og sakn. Desse tre faktorane var dei verste ‘biverknadene’ til sjølve ulukka og skaden. Og dei sat lenge i oss alle.

(Er du ny lesar, så anbefaler eg at du les innlegga kronologisk – elles skjønar du ikkje ein skit. Men ta det bitvis, det er mykje etterkvart)

Når verdo bler dumme, så leita eg fram nåken gode ting;                                                                 Ein støvete blom i ei veita, ein måse som fyke i ring.                                                                             Ein måne e go’ nå’ han velta på ryggen og slappe av,                                                                             og føllte drops mens di smelta, ei velstelte, gammadle grav.                                                              Og ungar e og’ når di grine, ein hund nå’ du kjeme him,                                                                          ei kalde pils e vel fine?                                                                                                                                  Og så e eg så glad i rim.

(Kolbein Falkeid)

Det var godt å møte att E då eg kom attende etter permisjonen.

Alt E sa var som eit ekko av meg sjølv. Ting eg hadde sagt, tankar eg hadde tenkt, korleis eg hadde reagert og følt og opplevd alt. Ho hadde og trudd at ho mista jenta si. Ho hadde sete skjerma i eit mørkt rom i lang tid. Ho visste nøyaktig korleis alt var.

Vi snakka om alt!

Utveksla og samanlikna endringar, teikn, reaksjonar og konsekvensar i ungane våre. Reflekterte over livet før og etter skader. Frustrasjoner over ungar som ikkje skjønar eigne avgrensingar. Bekymra oss litt for å trøytte ut familie og vener med alt som vi er fylt til randen av. Det har liksom vore lite plass til andre ting. Verda har gått vidare, vi har stått stille, og er mogelegvis verdens verste samtalepartnare for tida. Bortsett frå for kvarandre.

Sakn etter dei andre ungane våre. Korleis det ville vere å kome heim. Kva skjer når far skal stelle heime. Og ikkje minst det at våre respektive menn ikkje var der då ulukkene hende. Korleis påverka deira takling og handtering av krisa?

Seinast i går kveld sat mannen og eg og såg ein dokumentar på NRK om menn og kjensler. Sjølsagt kan ein ikkje skjer alle over ein kam, men ut i frå det mennene i dokumentaren sjølve gav uttrykk for, kjem ein ikkje unna at vi har ulike måtar å handtere ‘sånne kjenslegreier’. Dei held ting mykje meir inni seg, vi damer deler villig vekk.

Det er ingen garanti for at begge foreldra er til stades når noko skjer. Det er ikkje ein gong nokon garanti for at nokon av foreldra er til stades, slik det var i Sebastian sitt tilfelle.

Ein kan seie det sånn at E og eg var med frå side ein i boka, medan dei to fedrane på ein måte kom inn midt i handlinga. Det er tilfeldigheiter som avgjer kor ein kjem inn i biletet eller ikkje, og det er ingen som vert lasta for det. Men det er ein uunngåeleg del av tankerekka å reflektere over om dei ville opplevd det annleis enn dei gjorde dersom dei hadde sett desse to småjentene når dei låg på sitt verste. Vi såg dei då dei skada seg. Vi så dei då dei vart tatt hand om på akutten. Vi såg dei medvitslaus, og kopla til slangar og maskiner. Vi såg dei tomme, daude blikka deira då dei i blant gløtta på auga. Vi var der og tok i mot alle dei skremmande beskjedane frå legar og kirurgar. Vi såg dei då vi trudde vi mista dei.

Då karane våre kom, hadde jentene vakna. Dei var, i alle fall tilsynelatande, seg sjølv. Og verken E eller eg har klart å leggje vekk tanken på om dei ville reagert annleis om dei og hadde opplevd den første traumatiske tida.

Begge har prøvd å formidle alt til dei, prøvd å få dei til å forstå kvifor vi var som vi var og reagerte som vi gjorde. Og dei har begge prøvd å forstå. Og dei har forstått. Men berre til ein viss grad, for ein kan ikkje forstå heilt til fulle om ein ikkje har gått i dei same skoa sjølve. Mannen min seier sjølv at han ikkje anar korleis han ville reagert og takla det. På ein måte er han glad han ikkje var til stades då ulykka inntraff.

Kan hende det er like bra at det vart slik, at ikkje alltid begge foreldrepara står midt i kjernen av dramatikken. At éin lettare kan halde seg oppe og vere den rasjonelle. Begge jentene til E og meg har sysken, og har ikkje vore tent med to foreldre som sleit like mykje som desse to mammaene som skulle vere der og passa på.

Men pappaene var viktige dei og. Dei måtte vere der og passe på dei andre ungane.

Då E og H (mora frå ‘nokre kapitler sidan) kom til sjukehuset endra mykje seg. Dagane og kveldane fekk nye rutinar og nytt preg. Det vart sosialt og kjekt. Eg møtte likesinna.

Litt etter litt vart vi og betre kjend med H, og vi fekk mykje moro saman. Eg fekk nokon å snakke med. Vere frustrert i lag med. Le med. Glede oss over framsteg med.

Dei første lange vekene var det ingen andre foreldre der, og eg var ein blanding av sveltefora på nokon å prate med. På den anna side var eg veldig usosial og lite tilsnakkendes, eg hadde meir enn nok med å ta inn alle inntrykka.

Etter kvart vart fleire ungar innlagt. Men det var dei som berre sveipte innom på kontrollopphald, og som drog heim att akkurat då ein byrja å bli kjend. Det var strengt tatt ikkje mykje tid til seg sjølv. Dagane gjekk i eitt med behandlinger, samtaler og møter med legar og terapeutar, for både ungen og meg. Innimellom slaga var det kviletider og måltid. Når ho hadde lege seg for kvelden skreiv eg for det meste dagbok eller tok ein og annan telefon til familie og vener. Eg fekk mange gode samtalar med dei mange skjønne og gode sjukepleiarane på avdelinga. Dei var aldeles eineståande fine menneske alle som ein, og eg saknar dei framleis.

Eg har aldri skrive ei dagbokside i heile mitt liv, men no rann orda berre ut når eg fann fram bok og penn, og det hjelpte meg enormt. Boka vart min beste ven, den berre tok i mot. Lytta venleg og tolmodig, same kor skrullete ting ho fekk høyre. Boka var aldri kritisk eller dømmande, den berre tok i mot med ein klapp på skuldra, og fekk meg aldri til å føle at eg tenkte dumt eller feil. Eg fekk sortert og plassert mykje, samstundes som eg fekk oversikt over dagane. Dei var valdsamt innhaldsrike, men på same tid kunne dei vere veldig like – og alt flaut i ein annan. Det var ikkje alltid like lett å sjå der og då at ungen vart betre og utvikla seg, men når eg las gjennom sidene og dagane i boka, openberra framgangen seg klart og tydeleg. Å skriva dagbok var saliggjerande på mange ulike måtar, og er noko eg anbefaler folk i liknande situasjonar å gjere. For meg vart det ein uvurderleg og viktig del av å jobbe meg gjennom alt.

Den siste tida vart fin! Kvar morgon då eg kom ut var det nokon der å seie god morgon til (andre enn sjukepleiarane då), drikke kaffi med og slå av ein prat med før dagens program braka laus. Vi fekk nokon å ete lunsj og middag med, og då alle ungane var i seng måtte dagboka pent vente, då var det tid for treff i ‘mødremafiaen’ som vi kalla oss.

Vi skravla og vi skravla. Vi lo og vi grein. Vi beundra den magiske solnedgangen kveld etter kveld. Vi tjuvlåna Pepsi Max frå korga i kjøleskapet til dei som var på perm. Vi utvida den intellektuelle horisonten og såg på spanande og interessante tv-program saman (Campingliv og Ullared, red.anm.).

Vi tok muddermaske og hand-spa og fjelga oss som best vi kunne i den tørre sjukehuslufta. Vi hadde jordbær med fløyte-fest på rommet,  og ungane fryda seg.  Våren hadde snike seg innpå, og vi sneik vi oss til små lukkestunder i sola medan ungane kvilte eller hadde behandlinger. Eg lærte å setje pris på dei aller minste gleder i livet.

Vi hadde ei frigjerande galgenhumor.

– Kor jobbar mannen din då?

– Han er arbeidsleiar i ei verna bedrift. Den kommande arbeidsplassen til dottera, faktisk.

– Høhøhøhø! knegga vi og klaska oss på låret.

Seint på kveldane sneik vi oss stille og fnisande inn på romma våre, med kjensla av å vere på ei pussig miks av hotell, folkehøgskule og sjukehus. Og Big Brother.

Venskap vart knytt, og kontaktinfo utbytt. Dette var nokon ein definitivt ynskte å ta med seg vidare i livet. Ein skulle kome til å samla på slike. Det skulle visa seg at det ikkje finnes nokon forening eller lag for erverva hjerneskade hos barn, og vi hadde alle tre fort lært at det var viktig med nettverk og fellesskap. Det vil seie, der tok eg feil. Det finst ingen spesifisert forening, men gud hjelpe kor mange støttegrupper og denslags eg er med i på Facebook. OG:

Forrige helg var eg på julebord. Som sjølvstendig næringsdrivande vert det ikkje store greiene når det kjem til julebord. Det vert liksom meg. Og sjefen. Som også er meg. Fordelen er jo at eg alltid får vere med sjefen heim, utan at det blir pinlig dagen etter.

Men no var eg altså invitert til julebord – med Handikappede Barns Foreldreforening (….!…) Jepp. Prikk prikk prikk. Er det nokon samanheng i verda eg aldri trudde eg skulle gå på julebord, eller ha noko som helst anna med å gjere for den del, så er det ei slik forening. Det sat laaaangt inne å melde seg på. Handikappede Barn. Kva har det med meg og oss å gjere, liksom? Realiteten er at vi har alt med det å gjere. Det tar si tid å få inn i skallen at det er det vi har, eit barn med handikap. Særleg fordi det ikkje synes. Men greit. Det er som det er, og no var poenget mitt samhold og nettverk. Gjennom ulike grupper og foreninger og anna har vi møtt utruleg givende menneske. Du veit, desse eg stadig kjem attende til, som skjønar og forstår. Anten det handlar om sjukehusdramatikk eller upresise skoletaxi-hentingar. NAV-klagar. Skjema-veldet. Kampen for oppfølging. For alle seier det same – det er en kamp. Helseministeren & dei burde fått seg ein realitetsorientering av dei sjeldne. Men det kan vi snakke mykje om ein annan plass.

Men attende til den gong då.

I helgene senka roen seg over heile sjukehuset. Ein kunne sjå det som keisamt, eller nyte freden. For småbarnsmødrene på barneavdelinga kravde helgene meir av oss, då alle behandlingar og timar av naturlege årsakar tok pause.

Barneavdelinga var no fylt av liv og røre. Det bobla av sosial fryd hos både ungar og mødrer. Ungane våre, på 3, 6 og 8 år fann tonen, til tross for aldersskilnaden.

Nokre dagar leikte dei to yngste skule i skulerommet, og sysselsette seg sjølv i timesvis. Dei skreiv brev, klippa og limte og grisla på. Leikte og fryda seg saman.

Andre gonger såg vi nesten ikkje ungane. Hjelpepleiar HJ, sveiva i gong piratleik og skattejakt for dei tre små den eine dagen. Dei fekk herja fritt borte i korridoren på ryggmargsskade-avdelinga. Og det kan eg sei, HJ leikar ikkje butikk når ho set i gong. Ho hadde til og med ordna ekte skattar! Ungane var ekstatiske då dei kom attende med både ekte ‘diromantar’ og smykke. Dei to jentene kom lukkeleg trillande på åtteåringen, M, i rullestolen, strålande nøgde med piratjakta alle tre.

HJ, som allereie hadde ei høg stjerne hos meg berre i kraft av at ho var den ho var, nådde nye høgder. Denne sjukepleiar-rangeringa falt i fisk etter vi kom til rehab’en. Dei dela førsteplassen alle som ein. Sjølv om han eine, som var dansk, skapte mykje hovudbry med språket. Han var omgjeve av vestlendingar med diverse knotadialektar sjølv, så det gjekk nok begge vegar, trur eg.

Ungane våre kravde mykje av oss, og som E sa, – Det er ikkje plass igjen til å vere meg. Eg føler eg har mista meg sjølv.

Eg forsto godt kva ho meinte. Det same gjorde H. Vi forstår det framleis.

Men gullenglane på avdelinga kan ikkje rosast nok for alt dei var og gjorde for både dei små pasientane, og for foreldra deira. Desse folka var av ei anna verd, og det er jaggu ikkje rart ein lir av sakn og vemod når ein omsider kjem heim!

Ein skulle tru at det ville vere keisamt å vere så lenge på sjukehus, og til ein viss grad er det helt rett. Men litt av grunnen til at eg ville skrive offentleg om dette, er nettopp det at vi og opplevde heilt usannsynleg gode ting og. Vi hadde det jamleg veldig bra. Og kjende på gylne og gode augeblikk utallege gonger.

Viss ein berre klarar å opne seg litt kan ein oppdage store gleder i sjølv dei minste ting.

Særleg dei siste to vekene av sjukehusopphaldet står fram med ein heilt spesiell plass i hjartet mitt. Det er heilt sjukt å seie det, men dra på saga kor kjekt vi stundom hadde det (omstenda og utfordringar teke i betraktning sjølvsagt). Vi måtte jo vere der, og kunne like gjerne gjere det beste ut av det.

Det var berre elleve dagar att av gildet då vi kom att frå permisjon, og tida flaug. Sumarfugl-koloniar vaks fram i magen like fort som vårsola fekk blada på trea til å sprette time for time.

Vår vart til sumar over natta sjølv om det berre snautt var mai, og ein av dei siste dagane var det 25 grader og steikande sol. Mødremafiaen med arvingar naut sola. Småjentene kasta kjolane og sprang berrføtt rundt i trusa. Eit par baljer med vatn vart sett ut av ei sjukepleiar som visste kva småjenter liker, og det var reine feriestemninga. Vi mangla berre kvitvin og reker. Nok ein gong forundra det meg kor fantastiske augeblikk og store gleder ein kan oppleve sjølv i ei slik koko verd dersom ein er open for det. Vi naut. Vi lo. Vi gledde oss. Vi betrakta desse to jentene som kvein av fryd, før dei byrja å småkrangla om baljene.

Dei såg så normale ut. Dei såg så vanlege ut. Dei såg friske ut. Det gjekk ikkje an å finne ein einaste synleg grunn til kvifor dei to hadde oppeheldt seg i fleire månader på sjukehus. Ine gjer det framleis ikkje, det har aldri vore mogleg å sjå noko på dei. Men akkurat der og då var dei glade. Og når dei var glade, var vi mødrene og det.

(Er du ny lesar, så anbefaler eg at du les innlegga kronologisk – elles skjønar du ikkje ein skit. Men ta det bitvis, det er mykje etterkvart)

Det er eit privilegium                                                                                                                                        å kjenna savn.                                                                                                                                           Vondt ja,                                                                                                                                                           og tungt.                                                                                                                                                       Men det fortel                                                                                                                                                om ein nærleik                                                                                                                                             som var.                                                                                                                                                                      Om varme, lys                                                                                                                                                                og latter                                                                                                                                                            Det å savna er                                                                                                                                                 den andre sida                                                                                                                                                av det å ha fått.                                                                                                                                               Å ikkje kjenna savn,                                                                                                                                      ville vere å                                                                                                                                                    aldri ha elska

(Bente Bratlund)

Resten av permisjonsdagane var eit pilotprosjekt. Vi testa ut søndagsmiddag hos farsslekta, den lettare italienske eg nemnde tidlegare.

Det gjekk bra heilt til det ikkje gjekk bra lengre. All farge forsvann frå andletet, ho vart kvalm og måtte sjauast i seng.

Ho skulle ha to prøvedagar på skulen, berre med eit par timar, vel og merke. Det gjekk og for så vidt greitt, men ho gjekk rett i Tornerosesøvn timane etterpå.

Siste dagen før dei reiste var det skuletur. Dei yngste elevane skulle på eit historisk utandørs-museum utanfor byen og lære om steinalderen. Oppmøtetid på museet var halv elleve, elevane skulle først møte på skulen for å smørje niste og ta bybana og buss til museet. Det var opplagt at førebuingar og reise ville vere for mykje, så ho skulle leverast på direkten. I likskap med dei andre ungane storkoste ho seg dei to timane ho fekk vere der. Men faren rakk ikkje til hovudvegen før ho sov som ein stein i bilen, og måtte berast inn på sofaen heime. Vi var innbydd til grilling hos ein tvillingfamilie vi er gode vener med klokka fire. Ungen var komatøs, og måtte ristas liv i etter tre timar.

Det som skulle prega ho mest etter ulukka og skaden var nettopp dette, kor lite ho tålte, kor sliten ho vart – og kor mykje kvile ho trengte etter dei minste ting.

Det nærma seg enda på permisjonsvisa, og faren tok henne med attende til sjukehuset. Eg skulle bli heime med guten i endå fire dagar.

Huset vart stille då dei drog, sjølv om guten, bestevenninne M og eg haldt fortet på heimebane. Det er ikkje store og spanande ting å melde frå dei dagane, dei var farga av gleda med å vere saman for guten og meg.

M og eg skulle reise attende til Oslo laurdagen, og det var organisert overnatting hos bestemor og bestefar frå laurdag til sundag – då mannen i huset skulle kome heim til guten. Denne logistikken med ein unge og ein forelder på kvar sin kant av landet heldt på å ta livet av oss til tider.

Vanlegvis elskar guten å overnatte hos bestefar og dei. Denne gongen ville han ikkje. Guten er slett ikkje dum, han lukta lang veg kva som var i emning.

Mamma skulle reise frå han.

Kor vart det av mamma er her, mamma passar på?

Mamma svikta.

Det plaga meg til margen, denne tanken på at han skulle kjenne akkurat det, at mamma svikta.

Ei uløyseleg floke. Eit barn i kvar sin by, begge trong mora si like mykje, om enn på ulike måtar. Eg var berre ein, og eg kjende det som om hjartet skulle slitast i to. Å ikkje strekke til er ei kjensle mange mødrer kan kjenne seg att i sjølv i normale situasjonar, men dette var ikkje til å halde ut!

Ein kan gjerne spørje seg – måtte eg reise? Var det verkeleg eg som måtte vere på sjukehuset med ungen? Kunne ikkje faren vere der meir så eg kunne vere heime med broren? Jo det kunne han strengt tatt. Når det kom til stykket var det mitt eige val. Til trass for at beskjeden frå barnenevrologen som slapp nyhenda om åtte veker heime frå var klar på at eg verken kunne eller skulle gjere det åleine.

Men sei det til ei mor. Eller til denne mora i alle fall.

Det var eit vanskeleg val, samstundes som det kjendes som om ungen i sjukesenga trong meg mest i den situasjonen ho var i.

Uansett kva eg gjorde så svikta eg ein av dei. Ikkje for at faren ikkje klarte det, eller at dei ikkje er glad i han og. Men enkelte gonger verkar det som om det berre er mamma som tel (no kjem eg vel til å frå hat-brev frå fornærma fedrar rundt i landet). Eg merker jo det, at som mor set eg meg sjølv i rolla som uunnverleg, anten det stemmer eller ikkje.

Det kjendes som at eg svikta nokon, okke som.

M og eg leverte guten til bestefaren, og hadde rekna god tid. Far min hadde sett fram kaffi og bollar, og det var tid til ein god prat.

Jo meir klokka nærma seg avreise, dess meir nærma guten seg meg. Sirkla rundt meg. Sette seg på fanget. Då tida var inne hang han rundt halsen på meg, ville ikkje sleppe. Eg ville ikkje sleppe han heller.

– Det er berre elleve dagar att når eg dreg, så kjem eg attende til deg. Og då skal eg ikkje reise frå deg meir.

‘Berre’ elleve dagar.

Ei endeløyse for ein gut med hjartet fullt av sakn.

Ungen hang som klistra på meg då eg skulle setje meg i bilen, uttrykket i auga hans sa det meste. Det var nyttelaust å prøve å halde ei tapper maske, sjølv om eg visste at det ikkje hjelpte han det spøtt. Eg gjorde det heller verre for han.

Yngstebror min var god å ha, han entra rolla som superonkel, og klarte å få guten med seg opp i hagen på eit eller anna improvisert eventyr.

– Skal eg køyre…? M var ikkje overtydd at turen ville bli trygg med ein sjåfør som var blinda av tårar.

– De-he-et gå-hå-hår fi-hi-hiint.

Eg skrev kort til guten som eg sende frå flyplassen. Vi åt litt mat, og roen senka seg.

Det var som det var.

Det ville ikkje vare evig. Vi måtte berre halde ut medan det sto på.

Me får’kje vore her med heile oss                                                                                                              Me kan ikkje elska, me kan ikkje sloss                                                                                                     For med eit knips kan dei stoppa tidå                                                                                                       Alt me drøyme om blir feid te sidå                                                                                                           Me kan’kje leva – me e redd for dauden                                                                                                   Na n ana na na...

Enkelte gjorde meir inntrykk enn andre. Til dømes guten med feber som eg nemnde tidelgare. Han vart trilla inn på rommet bortast i korridoren, medan eg vrei meg av nysgjerrigheit over kven ‘desse nye’ var. Åtteåringen hadde vakna ein dag med feber, slik ungar ofte gjer.

– Du får leggje deg på sofaen og sjå litt på tv, sa H, mora hans, slik ein plar seie til ungar som kjenner seg litt pjusk.

Utover dagen fekk han kraftige smerter bak det høgre auget. Smertane vart verre og verre. Til slutt låg han og vrei seg, jamrande over kor vondt det gjorde. H valde å ta han med til fastlegen på formiddagen. Men som det alltid skjer med ungar, kjende han seg betre i det augeblikket han entra legekontoret.

Fastlegen avgjorde at dei skulle sjå det litt an, så dei drog heim igjen.

Utover ettermiddagen vart guten verre. Feberen steig, og smertene auka på. I fem-tida var det så gale at mora tok han med til legevakta. Då var guten heilt slakt. Feberen hadde bikka 41 og allmenntilstanden var elendeg.

Først vart dei sendt vidare til lokalsjukehuset, deretter skipa vidare til sjukehuset akuttsjukehuset ‘vårt’. Den natta vaks det ut ein ‘Donald-kul’ ved høgre tinningen hans. Andletet hovna kraftig opp og vart blå-raudt.

Omsider fann legane ut at guten hadde blodforgifting og streptokokk A-infeksjon. Illsinte bakteriar som åt på andlet og muskelen på eine tinningen.

Han vart lege i kunstig koma, og låg medvitslaus i 15 døgn medan dei prøvde å få kontroll på infeksjon og forgifting. Livet hang i ei tynn tråd. H og resten av familien visste ikkje om sonen og broren ville overleva. Det er ikkje naudsynt å beskrive korleis mora og familien hans hadde det i denne tida.

Men mot alle odds – guten klarte seg.

Ein skulle tru at dette var enden på historia og at alle levde lukkeleg til alle sine dagars ende. Men slik er det som regel berre i eventyra. Han fekk lungebetennelse. Så fekk han hjernehinnebetennelse. Deretter fekk han betennelse på sjølve hjernen. Og det var det siste som førte til at han kom til rehabiliteringssjukehuset i rullestol, etter seks veker der han vart send fram og tilbake mellom to store sjukehus. Hjernebetennelsen gjorde at han fekk nedsett førligheit på venstre side.

Mor hans var der. Mora passa på. Heile tida.

I vekene som følgde, gjekk han gjennom målretta og intensiv trening. Då jenta mi og eg langt utpå våren vart utskrivne kunne han gå sjølv, ved hjelp av ‘preikestol’ som det kallast.

Heime fekk vi sendt bilete og videoklipp frå H, dei hadde framleis vekesvis att av opphaldet. Klippa viste korleis guten dag for dag kom seg og vart betre. Det varma sjel og hjarte å sjå små filmsnuttar der han gjekk, no berre ved hjelp av ei einaste krykke.

Det å oppleve ei krise eller ei ulukke, gjer noko med ein, uansett kor bra eller alvorleg det er. Ein vert sjølvsagt opphengd i det ein sjølv opplev, og kjenner på at det er det verste som kunne hende med ein.

Derfor var det sunt for meg å bli kjend med denne guten og mor hans. Tidlegare i prosessen vår sleit eg når eg opplevde det som om andre bagatelliserte det vi sto i. No byrja eg sjølv å bagatellisere det heile. Eg vart flau over meg sjølv med tanke på korleis eg hadde kjend og reagert. Skamma meg over tårar eg hadde gråte. Det vi hadde opplevd, det ungen vår hadde opplevd, var jo ingenting i samanlikning til det denne guten og familien hans hadde vore gjennom.

Likevel opplevde eg H som smilande og glad. Ho lo og spøkte. Ho…fungerte. Sjølv sa ho sjølv at ho aldri ville trudd at ho skulle klare å verken verke eller le, men det gjorde ho.

Eg tenkte med skam på kor sliten eg hadde følt – og framleis kjende meg, og høyrde måpande på monstermora som skulle heim ein tur og bake fire kakar til barnebursdag til guten si veslesyster. Ho gav inntrykk av å vere ei skikkeleg dunderdame, som tok det heile med knusande ro, og som aldri slutta å fungere.

Samstundes var ikkje kjenslene og tårane langt unna hos ho. Det låg der, synleg under overflata då vi snakka saman. Noko anna ville eigentleg vore rart.

Superkrefter, det er det det er snakk om. Og ho hadde fått utdelt ein enorm porsjon. Mykje større enn min.

H viste meg bilete av føtene til sonen. Dei fleste tærne hans var heilt svarte, blodtilførsla i kroppen svikta, det danna seg ein mengde blodproppar, og tærne var i ferd med å døy.

Eg må nesten le når eg ser kor pragmatisk og avbalansert vi snakka om mange ting. Ting som for andre kunne fortona seg både leit og vemmeleg. Ingen meinte å vere kynisk, det var berre eit rart tilvære for oss. I snakk om eigentleg fæle ting vart tonen oss i mellom kvardagsleg, som om vi prata om kor mange is ungane hadde ete på syttande mai.

– I dag mista sonen min to tær, kunne ho seie, -og den tredje heng i ein tynn tråd, bokstaveleg talt.

– Seier du det? Korleis tek han det?

– Han taklar det utruleg bra, han skal må operere dei, sidan beinstumpane ikkje vert dekt av huda.

– Imponerande! Så. Kva er det til middag i dag tru?

Guten var der av heilt andre årsakar enn ungen vår. Det mor hans hadde stått i var mykje verre enn det eg hadde opplevd. Men på sjukehuset vart dei fleste foreldre – dei fleste mødrer – like. Den raude tråden i alle møter og historier på sjukehusa, og i tida etter, var frykta for å miste ungane våre. Den var lik for alle. Kva som var før eller etter spelar på ein måte ikkje noko rolle, det som batt oss saman var at alle hadde kjend den same frykta. Først frykta for at ungane skulle døy frå oss, deretter for at dei ikkje skulle bli som før.

Eg er så glad for at eg vart kjend med bland anna H. Ein lærer mykje i møtet med andre menneske, andre skjebnar. Ein lærer om livet. Ein lærer om perspektiv. Og først og fremst, ein lærer mykje om seg sjølv. Dei rundt meg vil nok seie at eg la att mykje av denne lærdomen då eg forlét sjukehuset. At eg gjekk rett i fella og let meg rive med av det negative og pessimistiske. At eg svartmala. At eg var for opphengd i det faktum at ho hadde fått erverva hjerneskade. At eg gløymde å vere takksam for det viktigaste – at ungen overlevde, og at det gjekk så bra med ho som det gjorde.

For ordens skuld – det gløymde eg ikkje. Eg gløymde det absolutt ikkje.

Men når ein kjem heim skal ein prøve å tilpassa seg kvardagen, og enkelte ting må lærast på nytt. I det minste setjast inn i nye samanhengar. Ein treng nokre påminningar. Og nok ein gong – ein treng tid. Tid til å gjera alt ein har vore gjennom kompatibelt med heimeliv og normalitet.

Eg trur det er viktig at omgjevnadene forstår dette når ein kjem heim. Mange har vore vekevis, om ikkje månadsvis på sjukehus. For dei rundt er det kanskje heile tre eller fem månader, men det for oss nærmaste er berre det.

– Samfunnet trur at både ein er fullstendig restituert når ein skrivast ut av sjukehuset, sukka ei mor vi møtte på ein rehabiliteringsleir i sumar, – men slik er det ikkje. Det er då det byrjar.

Det handlar ikkje om at ein av fri vilje grev seg ned i det negative grumset. Det det handlar om er at ein er fylt til randen av det ein har vore med på. Og det tek gjerne meir tid å fordøya, jobba seg gjennom og gjere seg ferdig med alt enn omgjevnadene både forstår, likar og kanskje godtek i mange tilfelle. Omgjevnadene vil så gjerne – i likskap med oss sjølve at alt skal vere bra, at alt skal vere som før. Nokre gonger er det slik, andre gonger ikkje. Det er ikkje lett for nokon å takla slikt perfekt og profesjonelt. Kva no det inneber.

Tid. Eg berre seier det, tid. Livet blir bra for oss og. Eg trur på det. Det blir gjerne ikkje som før, men det vil bli bra. Bra nok.

På same tid som guten og H kom, flytta E og dottera hennar A inn i naborommet. Det var påske, og dei hadde vore på tur på sørvestlandet, der dei kjem i frå. Treåringen A hadde ramla frå ein steingard på halvanna meter, og dunka bakhovudet hardt i ein stein. Maks uflaks, kan ein seie, at den steinen låg akkurat der. Jenta vart henta med luftambulanse, og flydd til lokalsjukehuset.

Først då mora møtte meg, og eg fortalde om behandlings- og skjermingsopplegget på sjukehuset vårt, forsto ho til fulle at dei ikkje eigentleg hadde peiling på den slags der dei hadde vore. A og familien hennar hadde oppheldt seg 17 døgn i eit mørkt rom.

E er av dei få som kjenner til kva det gjer med ein å vere i eit meir eller mindre stupmørkt rom over tid. Ho er av dei få som verkeleg veit å verdsetje dagslys. Eller kva lys som helst eigentleg. Berre lys.

Ho er av dei få som har fått innblikk i kor ulikt tid kan oppføre seg. Ho veit kor ulideleg seint den kan gå når ein oppeheldt seg i mørkret, den same timen som passerar som eit blunk i andre samanhengar.

Ho veit at ein kan bli galen i hovudet av det.

I likskap med jenta vår, vakna jenta til E etter fire dagar. Ho sov ikkje like mykje, og sat vaken med ein av foreldra i det mørke rommet dei neste 12 dagane. Den syttande dagen hadde dei fått beskjed om at dei kunne reise heim.

E og mannen hennar stira berre på legen. Reisa heim?! Dei hadde sete sytten dagar i eit stupmørkt rom. Skulle dei no reise heim sånn heilt ut av det blå?

– Ja, jo, de kan jo dra for gardina ei fem minutts tid, svarte ein sjukepleiar.

E og eg fekk augeblikkeleg kontakt allereie første kvelden. Vi utveksla hendingar og erfaringar om kva som hadde skjedd med jentene våre, og korleis det hadde vore.

Eg byrja å grine av ein slags bisarr form for glede då E fortalde at ho trudde ho mista jenta si der ho sat med henne i armane sine medan dei venta på hjelp.

Det høyres sjølvsagt hjarterått å glede seg over slikt. Det er absolutt ikkje det at eg ynskjer at nokon skal oppleve sånt, men eg kan ikkje beskrive kor letta ein kan kjenne seg når ein møter berre eitt anna menneske som har opplevd noko slikt. Det same. Som har kjent kva slikt gjer med kropp og sjel og hjarte. Det oppstår ei djupare forståing og eit fellesskap. Seinare møtte eg fleire, og dei sklei rett inn i det same fellesskapet. Dei som berre veit. Dei som berre forstår. Eigentleg skal eg vere glad for at eg ikkje har møtt så altfor mange som har opplevd dette, men det gjorde godt å treffe henne.

Ho fekk høyre om korleis skjermingsopplegget vårt hadde vore, og fekk bekrefta kjensla av at dei ikkje hadde peiling på den slags på lokalsjukehuset deira. Teikna på manglande kompetanse og kunnskap om erverva hjerneskade hos barn og unge har vore mange. Uavhengig av kor folk bur i landet, er det same historier som går att som ei raud tråd. Nokre har merka det tidleg i hendingsgangen, andre i seinfase og livet etterpå.

Ein kan jo undra seg over at ikkje dette sjukehuset innhenta informasjon og ekspertise, eller sende dei til ‘vårt’, som er utmerka på slike skadar. Dette er ikkje noko ein tek lett på.

Eg kan jo tenkje at det var hell i uhell at ulukka vår skjedde då vi var på austlandet, at det var nettopp dette sjukehuset vi der og då sokna til. I alle fall då eg høyrde om korleis E og A hadde hatt det.

A vart innlagd ein laurdag. CT-bileta viste ingenting. Tre dagar seinare vart det teke MR. Men det skulle gå endå halvanna veke før foreldra fekk vete at A hadde kraniebrot og hjernebløding med hjerneskade som konsekvens. Det fekk dei vete av Habiliteringstenesta (HaBu) i kommunen – ikkje sjukehuset. Det var og HaBu som sende E og dottera til rehabiliteringssjukehuset der vi møtte dei.

Det var kvelden før ungen og eg skulle reise heim på permisjon at E og eg fann kvarandre. Vi likte timingen like dårleg begge to, no som begge hadde funnet ein sjeleven i nauda.

(Er du ny lesar, så anbefaler eg at du les innlegga kronologisk)

Eg vett du ber meg se det klart
og heva sjel og sinn
men prøv å bytta plass ein gang
og se din plass fra min

for det e sånn
at skyer henge lavt
og eg har streva
og har kavt
og e langt hjemmefra

(Sigvart Dagsland)

Det var ei lukke å møte andre pårørande.

Pårørande. Berre ordet. Det er eit omgrep ein helst ikkje vil ha kopla opp mot seg sjølv.

Det har vore ein intensivstudie i livets skule, der rolla som pårørande har stått på fagplanen. Faga har mellom anna omfatta kva ein treng i ein kritisk situasjon.

Når eit barn vert sjuk eller skadar seg kan ein kanskje kalle foreldra dei nærmaste pårørande. Likevel er besteforeldre, tanter og onklar det og. Dei i den ytre kretsen får ofte ei dobbeltrolle, der dei i tillegg vert pårørande til dei pårørande. Eg har og prøvd å setje meg inn i korleis denne rolla kan opplevast. Dei nærmaste vert som regel heilt slått i bakken. Dei reagerer annleis enn dei normalt ville gjort. Tenkjer ikkje klart. Oppfører seg kan hende pussig.

Heime sit det foreldre, besteforeldre, sysken, og vener av dei som står midt i stormens midte. Dei uroar seg og. Dei sørgjer. Dei ynskjer å hjelpe, gjere noko – kva som helst – for at den ‘inste kretsen’ av pårørande skal klare seg best mogleg gjennom krisa. Dei Prøvar å setje mot i ein. Seier ting i varmaste og beste meining, men kan risikere å bli overhøvla fordi dei sa noko feil. Eventuelt noko som vart mistolka. Eller som kjendes feil i akkurat den situasjonen.

Eg kjende på ei form for press på å leggje alt bak meg, gå vidare, sjå framover. Rasjonelt sett veit eg at ingen pressa på, det handler om korleis eg opplevde det. No må vi tenke positivt, for no ser jo alt så lyst og lovande ut, ei lita veke etter ulukka.

Ungen hadde vakna og det var bekrefta at kroppen verka slik den skulle, og ho tilsynelatande var som før. Det var grunn til å tenke positivt. Gå vidare, sjå framover, tenke positivt. Ikkje uroa seg for framtida.

Men for meg var det altfor tidleg. Det var for tidleg i mange, mange månader.

Usannsynleg mykje kreftar og tårar gjekk med på å prøve å nå fram med at eg hadde vore gjennom ei traumatisk hending. At eg framleis var i sjokk. Framleis sit minnet att, for kroppen huskar. Ofte betre enn hovudet.

Eg vart botnlaust fortvila over kjensla av å ikkje verte forstått, at mine nærmaste opplevde meg som meir frynsete og sorgramma enn eg eigentleg var. Det skapte berre meir uro i dei.

Det som for meg var ei nøktern og realistisk framstilling av korleis ting var vart forsøkt skildra. Sjølvsagt prøvde eg og å formidle at eg sjølv hadde det striare enn nokon gong.

Til tider vart eg oppfatta som negativ og pessimistisk. Både eg og andre pårørande på sjukehuset opplevde at folk ikkje visste korleis dei skulle vere rundt og med oss, dei ante ikkje kva vi trong.

Eigentleg var det ganske enkelt.

Eg for min del trong berre trøyst.

Mykje trøyst.

Og aksept.

Ønsket om forståing vart etter kvart lagt på is. Enkelte ting er umogleg å forstå fullt ut dersom ein ikkje sjølv har opplevd det. Men eg trong aksept for at eg reagerte som eg gjorde. Kjende som eg gjorde. Tenkte som eg gjorde. Med bakgrunn i det marerittet eg som mor hadde vore gjennom den første veka etter ulukka. Eg trengte å grine, la tårane og fortvilinga flaume. Det gjorde godt å få det ut. Og i hovudet mitt tenkte eg at omgjevnadene fekk tole det, sjølv om det var vanskeleg for dei. Men eg veit ikkje korleis det er å vere dei rundt, like lite som dei visste korleis det var å vere meg. Derfor er det ikkje rart slike ting kan vere flokete.

I eit informasjonshefte frå sjukehuset, skriv mora til eit trafikkskadd barn i innleiinga:

Når eit barn er skada, har foreldra det vondt og er sårbare. Det er normalt at vi er sinte, bebreidande, bitre, avvisande, aggressive, sure og usaklege. Det er sorga som syner andleta sine.

Ho sette rette orda på det. Med tida har det blitt ei sorg. Då vi innsåg at ungen var forandra. Vi mista delar av den ho hadde vore, og fekk på mange måtar ei ny jente. Ei jente vi elska like høgt, men ei annleis jente. Ikkje fullt og helt, for vi såg henne. Den gamle jenta vår. Men ho var annleis. Ho reagerte annleis. Ho takla ting annleis.

Desse tankane møtte motstand. Andre mødrer sa det same. Når ein fortel folk om åtferd og reaksjonar hos ungane, møter ein ofte ‘det er heilt normalt for ungar i den alderen’ eller ‘typisk ungar generelt’. ‘Han/ho er jo heilt frisk, sjå kor pigg ungen ser ut’.

Eg veit ikkje om folk verkeleg trur at ungane er hundre prosent som før – eller om folk så sterkt ønskte at dei var det at dei trudde at dei trudde det. Den var djup, eg veit det.

At vi gav uttrykk for at vi hadde mista den gamle jenta vår fekk ofte piggane ut i omverda. Dei kunne gå med på at ho var annleis, men dei syntes det var drygt å seie slikt. Eg ser jo den. Det var gjerne drygt.

Men det var slik det kjendes.

Familie og vener til ungar som skadar seg vil jo sjølvsagt at alt skal gå bra. Kanskje det kan vere tungt å innsjå at noko endrar seg sjølv om mykje faktisk og går bra.

Etter dette drygt halvanna året undrar eg på om dette er eit fenomen som særleg gjeld  usynlege skadar.

Mange veit ikkje kva ein skal seie eller gjere når nokon ein kjenner opplev noko forferdeleg. Nokon tek avstand, dei orkar knapt høyre om det. Nokon held seg respektfull unna for å gje ein ro. Det tikka inn meldingar frå vener som skreiv at dei ikkje våga å ringe meg, men ville på denne måten seie frå om at dei var der når eg var klar for det. Slike meldingar gjorde meg utruleg glad.

Eg har ofte trakka så dugeleg i salaten sjølv. Ei tidlegare bekjent mista sonen sin i ei tragisk ulukke for mange år sidan. Eg møtte henne tilfeldigvis på gata, og ante ikkje korleis eg skulle te meg eller kva eg skulle seie. Så eg snakka om vér og vind og heilt nøytrale ting.

Då sa ho frå.

– Ein kan ikkje stå her og late som om ingenting har hendt. Eg kan ikkje det. Kvifor kan ikkje folk berre seie at dei veit, seie at det er heilt tragisk, og heller seie høgt at dei ikkje veit kva dei skal seie. Eg tåler det! Men eg tåler ikkje at ein skal stå og lata som om alt er heilt normalt når mi verd er kullkasta.

Men igjen – vi er alle forskjellige. Det som er rett for nokon kan dere heilt feil for andre.

Det seies at ein skal gå hundre mil i ein mann sine sko før ein er i stand til – og har ‘lov’ til å døma han. Med fare for å moralisere og belære, trur eg ein skal vere forsiktig med å fortelje menneske i krise korleis dei bør reagere eller ikkje. Utallege gonger har eg gått i den fella sjølv, før eg gjekk mange såre mil i dei skoa eg brått fekk på meg ein kald vinterdag i februar.

Menneske har ulike måtar å takle ting på. Nokon klarar beundringsverdig nok å legge vanskelege hendingar bak seg så snart det er avklara at den verste krisa er over. Andre vil ikkje ha merksemd rundt det, og bles det vekk. Andre igjen tek det med knusande ro frå dag ein. Og du har dei som reagerer kraftigare og treng tid på å jobbe seg gjennom og ferdig med ein dramatisk hending. Nokon pårørande opplever at dei rundt tek det tyngre enn ein sjølv gjer, og ein må sjølv vere dei som trøystar.

Alt er like normalt, og det er ikkje opp til meg å avgjera kva som er rett eller ikkje. Alle menneske er støypt i ulike formar.

Veit ein ikkje kva ein skal seie eller gjere, så kan det vere mykje trøyst og støtte ei kort melding. ‘Klem til deg’. ‘Tenkjer på deg’. Eller i desse emojitider – send eit hjarte. Ein treng ikkje gjere det kvar dag heller.

Alle små teikn på at nokon bryr seg gjer så uendeleg godt.

Det kan vere lett å få kjensla av at dramatiske og/ eller traumatiske hendingar ein opplev vert bagatellisert av omverda. Andre pårørande opplev det same. Det betyr ikkje at det er det omverda faktisk gjer. Men den raude tråden som går gjennom alle samtalar eg har hatt med andre er behovet for aksept. Aksept for at ein taklar det ein går gjennom slik ein taklar det. Det finst ikkje nokon rett og gale måte å takla ting på, men kvar enkelt må få lov til å takla det slik dei gjer. Då vert alt så mykje lettare.

Alle innspel vi fekk har vore godt meint, med stor kjærleik og omsorg for både meg og andre ‘likesinna’. Men eg merka fort at eg ikkje trong å bli pusha raskast mogleg vidare. Den vegen skulle eg klara å gå, men eg trong selskap av tida. Eg verdsette både hjelp og avlasting, men å jobbe meg gjennom det måtte eg gjere sjølv, på min eigen måte.

Folk veit framleis ikkje kva dei skal seie når eg fortel. Dei vil så gjerne kome med dei forløysande orda, seie det som verkeleg kan vere til hjelp og trøyst. Men det er ikkje naudsynt. Vi som står midt i det, veit knapt kva si skal seie om alt sjølve. Vi forventar ikkje at nokon skal vere betre på det enn oss. Ein må og sjølv prøve å vere meir open om kva ein treng og ikkje treng å snakke om, kan hende det då vert lettare for omgjevnadene.

Nokon gonger treng ein at nokon berre lyttar når ein auser av seg, At dei anerkjenner kjenslene og opplevinga ein har. At ein rett og slett kan få høyre ‘Fytti helsike for noko drit å stå i!’ Det kan vere lett å tenke at desse orda berre trekk ein lenger ned i skiten og ikkje er til hjelp, men nokre gonger kan dei vere akkurat det ein treng.

I blant treng ein til og med noko så banalt som ‘Stakkars deg!’ Det god hjelp i akkurat det.

SÅ kan ein gå vidare.