Når mine tanka blir mørk i blikket                                                                                                              æ ser dem skule, æ ser dem nikke                                                                                                             når dem blir mektig og tale te mæ                                                                                                           der baki mørket der ingen ser mæ                                                                                                         Dem går i mot mæ som vil dem trekke                                                                                                   mæ inn i gangen av dystre rekke                                                                                                                da syng’ æ lystige tona for alle mine demona

(Tonje Unstad)

Det var ein utruleg merkeleg kjensle å køyre frå sjukehuset inn mot byen. Sist eg sat i bil den vegen, var i sjukebilen som frakta oss dit tidleg i mars. Det var så kvitt og så mykje snø at vi ikkje såg noko. No var det langt ut i april, grønt og vakkert. Ei hjort sprang over vegen. Eg gledde meg intenst over å ha ‘fri’, over å skulle ha ein heil dag og natt vekke frå sjukehusliv, saman med guten min og bestevenene mine.

Eg hadde ikkje vore hos dei sidan ulukka hende. I denne tida hadde eg gjentekne gonger prøvd å rekonstruere kva som skjedde, og korleis det såg ut der ho ramla. Eg fekk det ikkje til å stemme i hovudet mitt, og såg fram til å få konkrete bilete knytt til hendelsen. No var eg tilbake på åstaden. Plassen der livet på nokre få sekund endra seg.

Sjølv om eg var førebudd på at det kunne verte tøft å sjå plassen att, vart det heftigare enn eg hadde førestilt meg. Allereie då vi køyrde opp og rundt ulukkes-plassen hogg det til i mellomgolvet. Då vi parkerte utanfor huset såg eg for meg sjukebilen ståande utanfor.

Vi opna døra og gjekk inn i gongen der ho hadde lege medvitslaus på golvet, og eg såg det heile klart for mitt indre auge. Det sette meg heilt ut. Eg såg meg sjølv, med henne i armane. Såg broren sitte klistra inntil veggen. Såg korleis vi la henne ned. Bestevenninne M med henne i armane medan eg ringte ambulansen. Eg såg korleis vi baksa med å få av henne vinterdressen og oppdaga at ho var kliss tissevåt, naseblodet. Eg så alt. Alt det eg heldt tilbake av kjensler og reaksjonar fordi eg måtte halde hovudet kaldt for hennar og broren si skuld den dagen slo meg no nesten i bakken, og eg kjempa med å få puste. Panikken, som eigentleg burde teke meg då, greip meg med full kraft. I nesten tre kvarter vart eg no sittande på gjestedoen  for å få pulsen ned og andedrettet under kontroll.

Venene mine visste nok nøyaktig kva som føregjekk, og sto klar med eit glitrande glas med Aperol på terrassen då eg kom ut att. Den var god å ha, då eg no fekk fullt overblikk over kor ungen hadde akt og ramla utfor. Avstandar og plasseringar fell på plass, og det var godt på ein vond måte – eller omvendt – å få sjå med eigne auge kor og kva og korleis.

Sola skein og varma. Det var så absurd annleis å sitje der så lang tid etter den fatale morgonen. Den gong var det iskald vinter, med nokon og tjue minusgradar. No kvitra fuglane. Det var nesten sumarvarme, og stunda var prega av ro og harmoni, tross alle ubehagelege tilbakeblikk. Eg rusla ein tur langs vegen rundt og ned til der ungen hadde landa. Det var umogleg å førestelle seg at det skulle gå an å skamslå seg der så til dei gradar som ho hadde gjort. Riktig nok hadde mykje av snøen smelta vekk sidan vinterferien, så eg måtte tenkje meg til korleis det då hadde sett ut. Fjellknausen ho hadde floge utfor var rundt ti centimeter høgare enn meg. Oppå der hadde det vore ein dryg meter snø, og totalen utgjorde ei høgde på omlag tre meter. Det slo meg kor usannsynleg uflaks ho hadde hatt. På kvar side av knausen skråna den slakke bakken ned mot fortauet, og fallhøgda ville vore både mindre og tryggare, sjølv med snø. Eit av dei bileta som heimsøkte meg mest etter ulukka, var biletet av ungen, liggande nedanfor eit stup, urørleg på bakken. Eg var ikkje der då ho faktisk låg der, likevel såg eg det. Heile tida. No såg eg det att.

På veg opp att til huset hadde eg venninna mi i tankane heile vegen. For ein bragd det hadde vore å bære jenta opp den svingete bakken på fleire hundre meter attende til huset. Eg tenkte på kor tungt det må ha vore for henne, ho som slit med rygg og bekken til vanleg, og eg tenkte på kva som må ha gått gjennom hovudet hennar då.

Alt vi gjorde resten av kvelden og besøket vart fargelagd av samanlikninga mellom det  halve døgnet då, og dette halve døgnet. Sonen min bada med gutane i huset då dei passa han i vinterferien medan mora og søstera var på sjukehuset – og han bada no. Han leikte med hamsteren Nussi då, det same gjorde han no. Vi vaksne sat i sofaen og skravla den kvelden, no gjorde vi det og. Vi såg på tulle-tv då, og no. Eg la guten min og song for han då, denne kvelden var heilt lik.

Men skilnaden var at den gong var livet heilt normalt, og ingen av oss kunne ane kva som var i vente – og konsekvensane av det. No var alt snudd på hovudet, og ingenting ville nokon gong bli som før.

Sjølv om eg hadde vore heime ein gong etter ulukka, var det som om eg denne kvelden for første gong fekk avstand nok til å sjå galskapen i korleis eit uventa augeblikk kan få slike langvarige og dramatiske konsekvensar. Kan hende var det fordi eg var attende der det heile byrja, og hugsa kor glad og ottefrie vi alle var. Når eg no var her igjen, visste eg at eg ikkje skulle ta toget heim med glade ungar slik planen var sist, men attende til mange lange veker på sjukehuset, same kor langt borte den bobla var akkurat no.

Dei var tolmodige, venene mine. Let meg ause ut tankar, refleksjonar, minner og tårar. Samstundes kunne vi le og ha det kjekt slik vi alltid har det når vi er i lag.

Det vil aldri meir vere det same å besøke dei som det var før ulykka. Den har for alltid prega staden og huset. Det enklaste ville vore å ikkje dra dit igjen. Sleppe å møte ulukkesdagen om att og om att, slik eg gjer kvar gong eg kjem dit.

Nøyaktig eit år seinare utfordra vi lagnaden & dei, og la vinterferien til same stad. Deja vù all over again. Eg hadde vore gjennom det, no tenkte eg at ungane og måtte møte dei kjipe minna. Nok ein gong var gjøremåla dei same. Lyden av latter frå glade ungar badekaret gav illevarslende signal.

– Mamma, skal søstera mi på sjukehuset i morgon og? Guten hugsa alt som hende den første morgonen året før, – Eg vil ikkje ake i morgon.

Det var ikkje ungen som fekk ein reaksjon på vi hadde kome inn i huset til venene våre tidlegare på ettermiddagen, det var broren. I prinsippet var det logisk. Ho var medvitslaus, og hjernen hennar spara henne for den fæle opplevinga. Men han hugsa. Han hadde og bileta i hovudet. Akkurat som hos meg, hadde alle ting vi gjorde fram mot ulukka festa seg i hjernebarken hans. Og no likna det faretruande på året før.

– Eg er kvalm, mamma, han la seg på sofaen, – eg har hovudverk. Eg undra om han ikkje ville setje seg til bordet og ete middag med oss andre. – Eg vil berre sove.

I det augeblikket vart eg kjend med frykta. Den irrasjonelle frykta som skulle bli ei styrande kraft i livet. – Du er ikkje trygg, sit den i øyret og kveser.

Eg såg ikkje blikka M og mannen veksla over ei hysterisk mor som tjuetre gonger i løpet av måltidet måtte sjekke om guten levde og hadde det bra. Dei fortalde M om seinare. Eg framsto overhysterisk, eg ser det sjølv. Dei på si side ante ikkje at eg like før hadde møtt ein gut på sjukehuset som nesten døydde som følgje av det som tilsynelatande berre var ei forkjøing med lett feber. Som viste seg å ha iltre og svoltne bakterier i systemet som nesten tok livet av han.

I kombinasjon med den nyleg tilegna lærdommen om at ting kan skje, tok eg ingen sjansar. Ikkje då og ikkje no.

Guten hadde sjølvsagt verken streptokokker, epilepsi, hjerneblødning eller noko anna. Berre ei miljøskadd mor.

Morgonen etter var guten merkbart på vakt. – Eg vil ikkje at søstera mi skal skade seg att, uroa lyste, – eg vil ikkje at ho skal døy.

Kledd i vinterklede entra vi kulda. Hand i hand rusla vi mot nedsida av knausen der ungen tok svalestup (det var vel heller ryggplask dersom eg skal vere pirkete).              – Dette går betre enn forventa, rakk eg å tenke før dei to små streika. Ho, som til då ikkje hadde vist noko teikn til negative reaksjoner eller kjensler, vart flat i maska. Kvit i fjeset. Ville ikkje møte staden ho fell. Eg lokka og lurte og pusha og masa, og fekk dei  med nærmast under mild tvang. Tvilen var enorm. Kan hende trua mi på å sjå traumet i auga ikkje var bra for dei. Kan hende eg ville gjere dei vondt med å pressa dei til det. Samstundes var noko i meg overtydd om at dei og måtte ‘ta staden tilbake’. Eg ville få dei til å sjå at det ikkje skal skje ulukker kvar gong vi er der. Eg ville ta bort behovet til guten for å vere på vakt.  Det var ein amatørmessig oppvisning i hobbypsykologi, styrt av moderlig magekjensle.

Vi klarte det, kom oss ned. Ungen fekk staden utpekt, og det heldt for henne. Ho vart sint og storma avgarde. Tre frynsete sjeler vasa rundt i området, fulle av kjensler som gløda og stakk på innsida. Det var forløysande då alle tre rakna i ein snøfonn med snørr og tårer drypande ned iskalde kinn.

– No har vi vore på vinterferie utan at nokon har skada seg, stråla guten letta då returen nærma seg. Heilt trygg hadde han ikkje følt seg gjennom veka. Men dette var meistring på høgt nivå.

Eg fekk tatt brodden av den assosiasjonen til huset til venene våre. Ufarleggjort det negative biletet som hadde festa seg til heimen deira. Det kosta, men det var viktig. Minna er der framleis. Bileta dansar i hovudet kvar gong vi er der. Men det har alltid vore utruleg fint å besøke dei. Det har ikkje endra seg. Sjølv om eg får kjensla av å utsetja for aktiv traumeeksponering kvar gong eg går inn døra. Det er noko ein får prøve å leva med. Ein kan alltids låse seg inn på do ei stund, og håpe at dei skjønar teikningar og står klar med Aperol’en når ein kjem ut.