Det e aldri lett å sjå                                                                                                                                     Det aldri enkelt å fare i frå                                                                                                                          Eg ve du ska bli                                                                                                                                                   Men veit                                                                                                                                                            d’ e tid forbi

(Sigrid Moldestad)

Mann og son kom på besøk allereie første helgen. Det var ufatteleg godt for alle dei fire hjarta men total overload for enkelte mørbanka hjernar.

Dei kom tidleg, dagen etter vi ‘flytta inn’. Då sonen min gledestrålande sprang inn i armane mine, grein eg som ein unge. Det var og første gongen eg såg mannen min etter ulukka, men hjartet mitt verkte ekstra for guten. Eg trur faktisk han hadde det hakket verre enn systera si då, for mammasaknet var som eit hol i eit lite gute-hjarte.

Alle kjensler bare velta fram. Glede og sorg og trøyttheit og kjærleig og alt – i ei einaste rørete suppe.

– Tante, korleis kunne mamma bli så fort lei seg?

Guten hadde peila ut leikerommet, og systera mi haldt han med selskap der medan eg fekk nokre ord og ein lang klem av mannen min. Eg vart henta for å svare guten.

– Nokre gonger vert ein så glad at hjartet beint frem renn over av lukke, måtte eg ‘plastre’. Og fekk ein intens og lang klem til svar.

– Mamma, sant at det går an å ha eit elskehjarte i kroppen? Ein i klassen seier at det ikkje går an.»

JO det gjer det! Er det noko som går an så er det akkurat det.

 

Systera mi skulle reise heim nokre få timar etter at gutane kom. Det var like vondt og vanskeleg for både ho, niesa og meg. Vi hadde blitt så samansveisa. Ho og eg utfylte kvarandre. Der eg kom til kort med ungen, der trødde ho til for full maskin og løyste saken. Og begge var drilla i skjermingskonseptet på ein nærmast hjernevaska måte.

Sjølv om dei to karane mine skulle vere der i helga, ville eg snart vere heilt åleine. Det var både vemodig og skitskummelt. Systera mi og eg hadde vore gjennom djupe opplevingar saman.

Ungen var og veldig lei seg då tanta skulle dra. Banda mellom dei to var tettare enn nokon gong. Det var ikkje berre eg som måtte takla endringar og omstilling, det var like utfordrande for henne.

Eg trur vi kjende oss like tom og åleine begge to då tanta drog.

– For ei reise! sa ho før ho gjekk inn på bussen og braut ut av bobla.

– For ei reise! svara eg, og tusla attende mot det ukjende.

Og det kan ikkje seies annleis.

FOR ei reise.

Og reisa skulle bli lang.

 

Ungen var sliten på føremiddagen og hadde sovna rett før faren og broren kom. Ho hadde fått kome ut av senga på ordentlig for første gong på to veker, og fått sjå litt i leikerommet og ete eit par bitar med pizza der.

Synet av far og dotter som klemte kvarandre som om dei aldri meir ville sleppe kvarandre. Han var gripen. Hadde ikkje sett jenta si etter ulukka, berre fått referat av meg.

 

Det var så enormt rørande å sjå dei to små sjå kvarandre att! Sist broren såg henne var ho medvitslaus, og han redd. Då kjende han henne ikkje att, sjølv om det var ho som låg der.

No var det tvillingsystera han såg framfor seg, meir eller mindre slik han hugsa henne. Letnaden og gleda i han lyste kring han då ho hylte namnet hans av fryd. Dei klemte kvarandre i omlag sju sekund, så var leiken i gong.

Det var en kinkig blanding av ekstremt fint og like anstrengande å ha dei på besøk. Han kunne gjere ting som ho ikkje tålte eller fekk lov til. Han ville leike på leikeplassen, herje i snøen, spele ball i gymsalen eller sjå på barne-tv. Heilt vanlege ting som ungar gjer. Ho fekk ikkje gjere noko av det. Faren og eg laug, bløffa og fann på avleiingsmanøvrar. Vi lurte og triksa og haldt hemmeleg og prøvde å gjere det så greitt som mogleg for begge ungane. Men det var eit daudfødt prosjekt. Urettferda var til å ta og kjenne på.

– Kvifor får ikkje eg lov? Eg har jo ikkje skada meg…

– Kvifor får han gjere det og ikkje eg?

Og då brukte ho dei einaste pressmidla ho hadde – truga med å ikkje ete eller sove. Ho måtte halde kviletidene. Og dei var det mange av då. Viss ikkje ho fekk kvilen sin gjekk batteriet til botn, og ho fekk det verre. Vart det vanskeleg for ho, vart det enno verre for oss.

 

Vi gledde oss intenst til leggetid begge kveldane. Det var stressande. Det var intenst. Og eg vart daudsliten av det. Det var ikkje til å sjå bort frå at det var ein kunstig setting for oss alle å leike familie i. Sjølv om eg fryda meg heilhjarta over å sjå særleg sonen min att, følte eg at det var ein bommert av dei sjeldne å bli sameint med familien så tidleg. Det var vanskeleg og slitsamt for oss alle fire.

Guten likte seg for så vidt godt på sjukehuset. Ungar tilpassar seg fort seies det. Leikerommet var nytt og spanande. Hen fekk spele ball i gymsalen. Han fann stor oppdaga fort fjernkontrollen til sjukehussenga og hadde moro med å køyre senga opp og ned. Likevel hadde eg vondt av han der han låg i eit kaldt og framand sjukehusrom. Det er godt mogleg at det var mine eigne kjensler om dette eg overførte på han, og at han slettes ikkje hadde det så verst. Men like fullt.

 

Det var heller ikkje lett for ein seksårig gut å forstå at systera skulle skjermast. Det vil seie at ho ikkje måtte utsetjast for høge røyster, hastig kroppsspråk eller noko som likna på oppjaga stemning eller stress. Eg hysja stadig på dei når det ganske enkelt snakka med heilt vanlege røyster. Det var nok ei utfordring for faren og. Når ein er van til å reagere som ein vanlegvis gjer, snakke med den stemma ein vanlegvis snakkar med og vere kvikk og effektiv i måten ein beveg kroppen er det ikkje lett å omstille seg på eit blunk. Vi måtte endre måten å vere med henne, særleg i dei situasjonane ho oppførte seg dårleg og der ein tidlegere ville teke fram ‘strenge-stemma’ og sett foten ned.

Han følte at eg kjefta og maste, og at alt han gjorde var feil. Det gjorde han i grunnen og, viss ein såg på skjermingsreglar og instruksar vi var meir eller mindre påtvinga. Men han gjorde det sjølvsagt ikkje av vond vilje. Det var ei heilt ny verd å kome inn i. Ein måtte endre alt ein tidlegare var van med å gjere. Måten å tenkje på. Måten å vere på. Ein måtte endre heile seg. Systera mi og eg spøkte heile vegen med at vi ville kome heim med kroniske ‘biblioteks-røyster’.

 

Den eine kvelden med besøk heime frå, var det umogleg å få ungen nedpå. Få ho til å landa. Ho var for oppglødd, for stressa. Overtrøytt og overstimulert til brestepunktet, utan å skjøna det sjølv. Og ho rasa! Sjølv dei aller minste ting vart for mykje for henne, og i slike stunder reagerte ho med å bli sint og utagerande.

Ho nekta å finne roen før eg hadde bedt om orsaking.

– For kva då, undra eg?

– For at du MASAR sånn, skreik ho.

Det kunne eg be om orsaking for utan å mukke. Men eg måtte mase. Ho forsto det berre ikkje. Ungen verken skjønte, kjende eller godtok sine eigne avgrensingar. Ikkje då, og ikkje seinare.

Ho ville ikkje leggje seg, og eg måtte til slutt trua med å hente legen. Ja eg veit at det er normalt at ungar ikkje vil leggje seg. Men det var ikkje normale reaksjonar frå min unge. Eg hadde trass alt levd seks år med henne før dette. No snakka vi Jekyll & Hyde. Det var nattsvart eiter og galle som velta ut av munnen på henne.

Men brått var det som om ho såg seg sjølv utan ifrå, som om ho plutseleg innsåg kva ho hadde sagt og gjort. Og ho bråsnudde. Vart kasta inn i botnlaus anger, og gjekk heilt i oppløysing av fortviling og redsle for at ho hadde såra meg og gjort meg lei.

Ho hadde ikkje det. Såra meg altså. Mine tårar rann fordi det smerta sånn å sjå henne slite slik. Først var ho så rasande at det nesten gjorde vondt, deretter vart ho så inderleg fortvila at ho ikkje visste kvar ho skulle gjere av seg.

Ho sovna i armane mine, heilt utslite.

Desse stundene saknar eg framleis. Ikkje raserianfalla, men nærleiken og kjærleiken. Nesten kvar kveld i ti veker skulle ho sovne sånn, med armane mine tett rundt seg, medan eg lukta på håret hennar og tenkte at eg aldri meir ville sleppe ho.

 

Mannen min og eg snakka litt då begge ungane var i drøymeland. Det vil seie, vi prøvde å snakka. Det var ikkje spesielt enkelt, verken praktisk sett eller på andre måtar. Rommet vårt låg i andre etasje, medan guten og faren sov i eit rom i første. Ho hadde nokon til å passa seg, men vi måtte bruke mobilane som improvisert baby-call for broren. Vi sat i ein sofa i ein stor open plass mellom vaksenavdelinga for traumatiske hjerneskader, og kantineseksjonen. Heisen låg rett ved, og det var lite privatliv.

 

Det var ikkje heilt enkelt å kome på nett. Han og eg var på totalt ulike planeter då. Eg var utelukkande prega av ulukka og traumet, og, orsak uttrykket, dreit i alt anna. Han, på sin side, fokuserte på praktiske ting som forsikring og flybilletter og heimelogistikk.

Vi klarte ikkje å snakke ordentlig saman. Kommunikasjonen var meir flokete enn håret til ungen hadde vore. Innimellom kjendes avstanden mellom oss større der vi sat tett saman, enn då vi var i kvar vår by med høge fjell i mellom.

Krisetider, anten det er alvorleg sjukdom eller skade gjer ofte noko med folk. Med foreldre. Med par. Særleg no som ein av oss sto midt oppi sentrum av stormen, medan den andre på ein måte kom litt utan ifrå på eit seinare tidspunkt. Begge var like sjokkerte og lei seg over det som hadde skjedd, men opplevde alt frå to ulike ståsted. Det vart ein krevjande prosess å kople alt saman til ei felles forståing. Eg vart freista til å grave fram mitt gamle, til då uopna eksemplar av Menn er frå Mars, kvinner er frå Venus. Vi hadde utan forvarsel hamna i heilt nye roller, og kjende verken oss sjølv eller den andre att. Problemet skulle bli at vi aldri fekk snakka ordentlig saman andlet til andlet, berre på telefon. Og der var kompliserte ting ein måtte prate om andlet til andlet, og ikkje berre ved hjelp av teknologien.

 

Før gutane skulle reise heim, tok eg sonen min med meg på bytur. Det var første gongen eg vart introdusert for kontrollfriken. Og då snakkar eg ikkje om guten.

Han og eg kosa oss så godt vi kunne, han fekk til og med gå bananas og velje fritt (nesten….) i ein lekebutikk – før vi gjekk på restaurant. Det var så fint å vere berre oss to. Men hovudet var ikkje med. Det var første gongen eg var vekke frå ungen og sjukehuset, og det var første gongen faren skulle vere åleine med henne. Eg var ikkje overtydd om at han hadde stålkontroll på skjermingsreglar og rutinar. Det hadde han no heller ikkje hatt, viste det seg. Eg kunne bli frykteleg kritisk og sint på han når han ikkje gjorde det som var riktig. Det var ikkje vondt meint, men handla om at eg hadde fått dunka inn betydinga kor viktig det var å følgje skjermingsreglane. Og det var redsle. Redsle for at noko skulle hende. Dei overlevde sjølvsagt begge to. Og dei hadde hatt godt av litt far-og-dotter-tid.

 

Eg grudde meg intenst til sonen min skulle dra. Nok ein gong ante eg ikkje kor lenge det ville bli til eg fekk sjå han att. Ingen av oss hadde snakka med han om kor lenge vi skulle vere borte, og på ein måte trur eg det var like greitt. Det er ikkje alltid like lett for ein unge å ha omgrep om kor lang tid det faktisk er, og nokon gonger er det betre å ta ting litt etter litt. Tenkte vi då.

 

Samstundes som eg grudde meg, såg eg fram til avreisa. Eg og ungen trong ro til å slå oss til ro, til å finne ut av kvardagen her. Det var stressande å vere samla alle fire under slike omstende.

Men då dei var klare til avgang var det berre vondt. Guten vinka smilande då han gjekk, og eg vinka tappert smilande tilbake… før eg snudde meg og kranen opna seg. K, ei av dei snillaste sjukepleiarane i verda, lukta lunta og svusja ungen med seg til leikerommet så eg kunne skrapa meg opp att av golvet. Eg følgde mannen og sonen frå vindauget på rommet heilt til dei forsvann ut av syne.

Ho kom tilbake, og på eit blunk var det ho som var mora. Lukta av sorg og fortviling hang tung i rommet.

– Det går bra, mamma, trøysta ho og klappa meg på kinnet, – det går bra.

 

Dagene komme og dagene går                                                                                                                Livet står stille mens timene slår                                                                                                            Støv virvles opp fra det stedet eg e                                                                                                         som et tegn te meg sjøl at eg fortsatt e med

Nytt sjukehus. Ny fase. Ny kvardag. Nye menneske. Nye rutinar. Nye lydar. Ny puls. Ny atmosfære. Nye framsteg. Nye utfordringar.

For mykje nytt på ein gong.

Til trass for at dagane viste at vi var kome til ein plass som var heilt usannsynleg bra, kjendes det vanskeleg å finne seg til rette der. Sjølv små forandringar vart valdsamt store. Inntrykka, utviklinga hennar… alt var overveldande stort og vanskeleg å fordøye.

Eg sakna akuttsjukehuset veldig den første tida. Tryggleiken. Roen. Rutinen. For ikkje å snakke om kokoaugeblikka til systera mi og meg.

Å bli flytta til eit nytt sjukehus for rehabilitering var som mental og emosjonell brasiliansk vaksing. Men som kjent (ikkje det at eg har prøvd det, men etter det eg har høyrt….) – det vert betre når det først er gjort.

Det var traumatisk å kome inn i det nye rommet vårt, den nye ‘heimen’ vår. Det var stort, kvitt og kaldt. Og verst av alt – det var lyst. Det hang bilete og hyller på veggen – og aller verst – der var TV – utildekka!

Systera mi og eg fekk karamellsjokk! Vi greip febrilsk etter alt vi kunne finne av handdukar og tepper vi kunne dekke til alt med. Vi kom frå eit skjermingsregime (ordet fann vi i epikrisa – skjermingsregime) – der alt var mørkt og mildt og dekka med grøne dukar – og inn i dette.

Legen kom på visitt. Han hadde med seg datamaskin (som han sette frå seg på senga til hennar – med open skjerm). Telefonen hans ringte (den var så langt frå lydlaus som det gjekk an).

Kor vart det av den ‘strengare skjerminga enn på akuttsjukehuset’ vi var førespeila av representanten som få dagar før som hadde førebudd oss på overgangen?

Ikkje var der nokon dagsplan, eller noko som helst anna synleg skjermingsopplegg i det heile tatt heller. Ingen kviletider. Ingen haldepunktar.

Vi snakkar posttraumatisk forvirring på høgt nivå!

Utpå våren hadde dei møte for pårørande saman med leiar for ‘Enhet for barn og unge’, som avdelinga vår no heitte. Ein kunne kome med innspel og gje tilbakemelding på ting vi var nøgd eller ikkje med. Innan den tida hadde vi oppdaga kor bra sjukehuset var, og det var mykje ros og lite ris å melde. Det einaste eg påpeika var kor viktig det er at førebuinga harmonerer med det ein faktisk møter.

Vi vart teke i mot av sjukepleiar AL. Ungen fekk nytt pasientarmband, blodtrykket vart målt, og vi fekk ordna gjesteseng til tanta. AL tok meg med inn i leikerommet for eit slags innkomstsamtale, og for å få noko som helst vettug informasjon ut av denne mora som sat stiv framfor henne og strigret med knytte never.

– Så du syntest eg var skummel du altså, knegga ho hjarteleg då eg erkjende førsteinntrykket før vi skulle skrivast ut ni veker seinare. Ho, ei av dei vi skulle kome til å sakne mest i ettertid.

Det var berre det at eg ikkje kjende henne då, ho var like framand som plassen vi var på. Og heilt ærleg – alt var skummelt på den tida.

Vi var tørste og trong noko å ete, men kantina var stengd. Kantine?! Åpningstider?! Gud, som vi sakna det alltid tilgjengelege pårørande-kjøkenet vi kom frå. Det einaste vi fann her, var eit tomt kjøleskap med kurvar til kvart pasientrom. Og ein Rema-butikk som visstnok låg like i nærleiken.

Etter hard kamp utan retningssans gjennom snøstormen som herja ute, fann eg butikken, og byrja å hamstre. Eg la fem kartongar eplejus i kurven, men la fire av dei tilbake. Framleis trudde eg ikkje heilt på dei åtte vekene overlegen hadde insistert på.

Legar kan ta feil. Så eg var klar for å dra heim snart. Juicekartongen og eg kava oss same vegen attende til dei to som venta.

Ungen bad om mat! Halleluja!

Ho skulle ha yoghurt med ‘sånne små, hudfarga ting med stripe på’…

– Havregryn..?

– Nei!

– Musli..?

– NEI!

– Cornflakes, då…?

– NEEEEEIII!!!!

Ho forklarte, vi var tette og skjøna ikkje ein skit same kva.

Temperaturen steig, vulkanen nærma seg utbrot.

Papir og penn vart funne fram, og ho skulle teikne seg fram til desse underlege, ukjende små hudfarga greiene med stripe på.

Det såg ut som havregryn.

– Er du sikker på det ikkje er havregryn…?

– NEEEEEEIIIIIII!!!!!!

– Ehm, nei som i at du ikkje er sikker, eller nei som i at det ikkje er havregryn..?

Vi prøvde verkeleg…

– AAAAAAAHHHHHRRGGGGG!!!!!! Penn og papir gjekk i veggen.

Sjukepleiar AL, som heller ikkje forsto, sprang i veg og henta noko i eit plastkrus og synte henne.

– Er det dette du meiner…?

– JAAAH!!!

Det var havregryn.

I rest my case.

 

Ein porsjon mindre interessant Rema-sushi vart innteke i leikerommet etter at ungen hadde og sovna. Den smakte papp, kan hende forsterka av kor fortapte vi kjende oss. Vi prøvde å ta andletsmaske for å heva humøret, men humoren var like knusktørr som huda. Vi låg i senga og stira lenge i taket. Undrande på kva for eit ekspresstog som hadde køyrd over oss, før søvnen kom og gjekk i korte blaff resten av natta.

 

Dei første morgonane grein eg frå eg slo opp auga. Dei lyse veggane betrakta meg med kalde, nådelause blikk.

– Det er berre å slå seg til ro, terga dei med sjølvgode miner, – vi har sett sånne som deg før, og du kjem ingen veg same kor mykje du skrik, heldt dei fram, – du kjem til og med til å lika oss. Sakne oss.

Eg hata dei. Eg hata å vere der, ville berre vekk. Eg kjende meg malplassert og framand, og like forvirra som ei fjert i ein kurvstol.

Dagen etter framkomst, kom ein ung sjukepleiar kom inn og ynskja god morgon. Etterkvart forsto eg jo at han var ein hyggjeleg kar, men der og då ynskte eg han dit peparen gror. Ikkje fordi han sa eller gjorde noko feil, men eg var redd for å gå i knas om nokon blåste på meg. Eg kjende meg ikkje trygg på han. Eg kjende meg ikkje trygg på nokon. Kjensler eg enno ikkje har funne ord for rasa i kroppen, eg grein berre nokon såg litt for hardt på meg. Og han her hadde ikkje dei rette skuldrane å grina på. Dei verka urøynde og såg ikkje ut til å tåle vekta av ei mor med fråverande kontroll på kjenslelivet. Ikkje hadde han peiling på skjerming heller ifølge han sjølv, så han kunne ikkje svare på eit einaste spørsmål eg hadde. Og det var ikkje få.

For skjermingsopplegget var definitivt annleis enn på akuttsjukehuset. Der skulle ungen skjermast frå absolutt alt av stimuli. For å seie det sånn, det skulle dei tenkt på før vi – etter ein heil dags venting – vart henta av sjukebilen som skulle skysse oss av garde til neste etappe.

Pasienttransporten sende to blide og trivelege karar til å hente oss godt ut på ettermiddagen. Rutinerte heiv dei ungen på båra og belta ho trygt fast – og såg i grunnen på dette som ein vanleg dag på jobben. Heilt til dei fekk sjå bagasjen vår…

 

I samla lag utgjorde vi ein sjuk unge på båre, ei fortutla mor og ei tante med anlegg for bilsjuke. I tillegg hadde vi fire kofferter, to ryggsekker, ein bag, to handvesker, sju kosebamsar og ein ballongbukett.

– Eg må ha bilete av dette, den eine ambulansearbeidaren har truleg sjeldan angra meir på at han ikkje hadde installert SnapChat, – eg har vore med om mykje, men dette tek prisen!

Karane vart genierklært der og då etter at dei fekk plass til heile sulamitten inni bilen.

– Det er utruleg vakkert der! Folk skrytte uhemma om rehabiliteringssjukehuset og plassen det låg. Men alle forventningar vart gjord til skamme då vi kom fram, passe bilsjuke og i overkant spente. Det snødde tett. Tåka hang heilt ned til nasen, og den fabelaktige utsikta alle snakka om eksisterte ikkje.

Det var grått og kaldt, både utanfor og inni meg.

– Sjå beint framover, formana eg meg sjølv då vi vandra gjennom korridorane med bagasjen på slep, – berre sjå beint fram!

Knuten i magen vaks seg stor og hard. Det var ikkje mogleg å ikkje stire auga ut av hovudet.

Når vi såg rundt oss oppdaga vi fort at vi var av dei heldigaste på heile sjukehuset. Mi store undring over kva i svartaste vi gjorde her starta brått og varte lenge.

Det var rullestolar, protesar og nakkekragar. Det var folk utan armar og bein. Det var knekte ryggar og brekte lårhalsar. Det var ryggmargs-skadar og hjerneslag.

Vi passa ikkje inn slik eg såg det.

Med tida skulle innsikta smyga seg inn. Alle med hovudskadar vert ikkje sendt til dette rehabiliteringssjukehuset vart det sagt. Så at det var akkurat der vi vart send, ser eg i ettertid var eit teikn på kor alvorleg det var.

 

Den største utfordringa for oss då som no, er at skaden hennar er usynleg. Og sidan ungen fungerte så godt som ho gjorde samanlikna med dei vi no såg rundt oss, kjendes det ravande feil i det heile tatt å vere på sjukehus.

Men verknadene av skaden avslørte seg gradvis. Dei openberra seg litt etter litt i mange og ulike situasjonar. Ungen verken forsto, kjende eller godtok sine eigne avgrensingar. Ho skulle måtte bli kjend med seg sjølv heilt på nytt.

 

No, snart to år etter ulukka, kjenner vi jamleg på sorga over at den ho var dei første seks åra av sitt liv, gradvis kjem til å gløymast. Vi ser på før- og etterbilete, og kjenner hjarta trekkje seg saman.

 

Det vil vere ei forsvinnande liten del av livet hennar som ho fekk vere slik ho vart fødd. Sjølv om endringane ikkje vart synlege for verda, er dei tydelege for oss, for mor og far hennar som kjenner henne best. Etterkvart vil ho ikkje hugse seg sjølv utan dei arra som merka ho den vinterdagen tidleg i barndomen hennar.

– Korleis ville livet vore viss ikkje dette hadde skjedd? Spørsmålet bankar på døra kvar dag.

– De må slutte å tenke på henne før og no, psykologen prøvde gong på gong å nå gjennom med det, – det finst ikkje noko før lengre. Ho er slik ho er no. Det er det som gjeld.

 

Godt mogleg, men likefullt enklare i teori enn i praksis.

 

Ungen meinte sjølv at ho var i toppform, og dei tinga ho fekk gjere i korte stunder (teikne, bli lese for, klippe og lime, besøke lekerommet o.l.) vart frykteleg lei og vanskeleg for henne når tida så altfor fort var ute og ho måtte kvile ei stund. Og dei stundene var det mange av. Ho vart framleis skjerma for det meste av stimuli, og måtte stort sett vere på rommet, med nokre få avbrekk.

Det var ikkje lett for ei leiken lita jente som ikkje forsto sitt eige beste å bli så avgrensa. Eg verken kunne, skulle eller måtte kjefte og bli sint – uansett kor mykje ungen gjekk i lås. Stemma og lynnet måtte halde stoisk ro til ein kvar tid.

 

Så langt hadde vi inntrykk av at ho hadde beheldt personlegdomen sin, men kapasiteten og ‘batteriet’ hennar hadde fått seg ein kraftig knekk. Det ville ta lang, lang tid å trenast opp att til, om ikkje full, så i kvart fall så god kapasitet som mogleg. Eg er glad eg då ikkje visste korlangt tid.

Når ho vart sliten – og det vart ho både ofte og mykje – gjekk ho totalt i vranglås.

Eg mobiliserte alt som fantes av tolmod, kreativ smidighet, forhandlingsevner og ro som måtte til for å takle opp- og nedturane hennar kvar dag. Ho vart fortvila og sint. Ho rassa. Og deretter frykteleg lei seg kvar einaste gong. Det var naudsynt med uendelege mengder trøyst og kos og kjærleik.

– Mamma er her. Mamma passer på!

Ord eg sa fleire gonger desse to første vekene enn i heile livet hennar til saman.

(Er du ny lesar, så anbefaler eg at du les innlegga kronologisk)

Og dætti er visa om løgna
Du høre så lindt som a læt
Sæinnheta syng og marsjere,
løgna går omvæg og græt

(Alf Prøysen)

Å herrefred, no kom eg på noko, eg har jo ein unge til!

Ikkje ta dette personleg, guten min, mora di var ikkje heilt tilrekneleg i denne tida.

Eg hadde mann óg. Far til ungane mine, sambuar, livsfølgjesvein, min betre/verre halvdel, alt etter som.

Eg berre gløymte dei litt til tider.

Aldri har eg vore så glad i teknologien som då. Kvar kveld snakka eg med gutane på Facetime.

Løgn og forbannet dikt, som salig Ibsen treffande sa det. Eg snakka med dei innimellom. Når eg hugsa det. For dagane var intense, det skjedde noko heile tida, og når det ikkje skjedde noko sat vi med telefonforbod i det mørke sjukehusrommet.

Sjela verkte av dårleg samvit dei gongane eg innsåg at det var langt over sengetid for guten, og at eg hadde gløymt å ringe han. Eg fekk jamleg prisen for verdas verste mor, det får no vere måte på å vere til stades og mindfull!

 

Verda forsvann rundt oss. Det var berre der og då, på godt og vondt.

Sonen min hadde framleis ikkje fått vete at mora og tvillingsystera skulle vere vekke i endå åtte veker, at denne våren skulle pregas av sakn og annleisheit.

Eg ante ikkje korleis eg skulle seie det til han.

Eg hadde nok ikkje innsett alvoret og realiteten i kva som venta eg heller. Eg hadde heller ikkje fortald det til jenta, som etter kvart meinte det var på tide å dra heim.

Korleis seier ein til ein unge at ein ikkje skal heim på fleire månader? At ein ikkje skal på skule, treffe vener, eller sjå besteforeldre og familie på lang, lang tid?

 

Ein lyg. Så det renn!

Det var då det byrja. Mi karriere som lystløgnar.

Det skal seies til mitt forsvar at alle løgner i denne tida var i beste og kjærlegaste meining. Eg er overtydd om at Han Der Oppe har full forståing, og at eg ikkje har øydelag kvota mi av god karma for resten av livet. Hadde det vore ei Ho Der Oppe hadde eg ikkje trengt å uroa meg på ein flekk, men eg trur eg slepp unna med det uansett.

Eg bløffa ungen huda full, og fortalde skrøner om at ho og eg skulle på lang hotellferie. Eg hadde googla og visste at det var basseng på rehabiliteringssjukehuset, så eg la ut om kor mykje vi skulle bade og kose oss på skikkeleg mor-og-dotter-ferie.

Då ho hørte ordet basseng, var ikkje alt heime så viktig lengre.

Men korleis seier ein til dei andre ungane ein har, når det framleis er februar, at mamma ikkje skal kome heim før i mai?

-….har ikkje borna ein far…? spør du deg kanskje no. Jo det har dei. Ein god ein til og med. Eg fekk ikkje lov til å køyre heile løpet åleine, det fekk eg streng beskjed om då vi fekk meldinga om kor langt sjukehusopphald vi gjekk i møte. Dette var ikkje noko sololøp. Men eg ville det. Og det var ikkje lett for mannen min å ta seg fri frå jobben sin. Det var strengt tatt ikkje lett for meg heller, men som frilansar fekk eg til å flytte på dei fleste oppdraga i min jobb meir enn han kunne som arbeidsleiar på ein snikkarverkstad. Så då fekk det bli sånn.

Eg veit ikkje, kan hende det er det ekstra mammagenet som slår inn med full kraft. Den eine ungen min hadde knekt kraniet og fått hjernebløding. Det var ikkje nokon annan plass i verda eg ville vere.

Mamma er her, mamma passar på.

Det var der eg måtte vere.

 

Eg veit altfor godt at eg hadde ein til som trong at mamma var der og passa på. Det var ikkje lett! Men den eine ungen min trong mora si hakket meir enn den andre akkurat då. Mamma er her, mamma passar på. Eg gav det løftet allereie før ho vart fødd, og det var viktigare enn nokon gong å halde det. Eg ville gjort nett det same dersom det var sonen min det skjedde noko med.

Så eg gjorde austlending av meg den våren.

 

Dagen før overflyttinga kom ei dame frå rehabiliteringssjukehuset og snakka med meg. Ho skulle informere litt om kva og korleis og alt eg trong å vete. Skjerminga var endå strengare der enn her (dei orda skule ho få ete i seg).

– Har du nokre spørsmål? undra ho.

– Neida, svara eg, med tusen av dei svirrande i hovudet.

Eg hadde meir enn nok med å halde maska og ikkje grine. Men eg hadde sjølvdisiplin som ein drankar på Vinmonopolet etter stengetid.

 

Eg grudde meg intenst til å forlate sjukehuset vi var på, og synst alt verka skremmande og usikkert. Vi hadde endeleg slege oss til ro her, og funne tryggleik og rutinar som var kjende, gode og føreseielege. Vi visste kva det gjekk i her. Vi var rasande gode på skjermingsrutinane, og vi visste kor vi fann det vi trong. Vi fann tryggleik i lydane, luktene, vi kjende sjukepleiarane og legane. Det mørke rommet med grønskjer var vårt rom no, og det var vanskeleg å gje slepp på alt og ta steget ut i det ukjende.

Overlegen på avdelinga hadde møte med meg. Eg likte han straks. Han hadde ein lun og roleg veremåte, glimt i auget og snakka så vanlege folk forsto, samstundes som han ikkje la fingrane i mellom på harde fakta. Men han sa det så det vart leveleg å høyre.

Eg veit sanneleg ikkje om det er effekten av ulike legar som uttrykk seg forskjellig om same tinga, pakka inn i faguttrykk og sjukehusspråk – eller om det er pårørande med bomull i hjernen som ikkje begrip og får med seg ein brøkdel av ting som seiast. Men overlegen kunne fortelje at der var skade djupare i hjernen (iiiik) men ikkje av det slemme slaget (puuuh).

Ho hadde heldigvis ikkje fått DAI – Diffuse Axonal Injuri, eller diffus aksonal skade, som ein seier på godt, men framleis uforståeleg norsk.

Namnet på denne type skade refererer til aksoner. Desse kan samanliknas med leidningar eller kablar som lar ulike delar av hjernen kommunisere med kvarandre. Viss aksoner er skada, så er sdei ikkje lenger i stand til å overføre signaler eller ‘informasjonsflyt’ – noko som resulterer i svikt i ulike kroppsfunksjonar.

Dette bør ein helst unngå…

Overlegen bekrefta at det ville bli åtte veker på rehabiliteringssjukehuset, anten ho hadde DAI eller ikkje. Eg hadde vore overtydd om at den framtidsutsikta hadde endra seg etter at ho hadde vakna og såg ut til å vere seg sjølv på alle måtar.

– Det er viktig å forstå at dette vil ta lang, lang tid, sa han og sette blikket i meg for å sikre at orda gjekk inn, – det er betre å gje henne dei åtte vekene enn å haste vidare i livet og risikere seinskadar. Det kan forsinke betringa, og auke utfordringane hennar. Det er ei investering i liv og helse på åtte små veker, sett i samanheng med at ho skal bli friskast mulig resten av livet.

Eg såg poenget.

Det er utruleg kor fort ein klarar å omstilla seg når ein berre må det nok.

Fakerten, no laug eg att. Var det noko i verda eg var heilt sinnsjukt, pinleg krisedårleg på den perioden, så var det omstilling og forandring.

Eg takla det ikkje!

Eg synst det var vanskeleg viss ei sjukepleiar gjekk med hestehale eine dagen og håret laust den neste. Men endringar i livet kjem anten ein vil eller ikkje, så det er berre å henga seg på så godt ein kan.

Mitt hjerte er ditt, ditt hjerte er mitt
Og visa med seljelyd låter
Min glede er din, din glede er min
Og sorgen er min når du gråter

(Alf Prøysen)

Nettene i skjermingsrommet skulle bli prega av panikkanfall og smerter. Samt jamlege visittar frå nattevakta, då ungen vikla seg inn i alt av slangar og leidningar som fekk alt av maskiner til å pipe.

Første morgonen i skjermingsrommet vart vi vekka av sjukepleiar N. Eller engelen N, som vi døypte henne.

– God morgen! kvitta ho på klingande austlandsk, – Vil dere ha kaffe og frokost?

Vi elska ho!

Systo og eg laga vår eigen litle ‘sjukepleiar-rangering’ som vi hadde mykje moro med. Så langt låg N på klar førsteplass, mens trønder-sjukepleiaren låg nedst. No var det strengt teke berre dei to vi hadde møtt, men likevel.

N trakk frå gardina, no skulle hjernen hennar vekkjast anten den ville eller ikkje. Tilvenning til dagslys var trinn ein. At det går an å verdsette dagslys på den måten ante eg ingenting om. Men vi skulle lære mykje om dei store gledene i dei små tinga i vekene som venta.

 

Sonde-gjengen kom i ni-tida. Eg (ho med superkrefter) feiga ut og orka ikkje sjå på.

Det var mange telefonar å ta. Eg kuppa møterommet vegg i vegg med rommet vårt. Kalla det ‘kontoret mitt’.

Sondeprosjektet hadde vore vellukka. Men kor lege var Adam i Paradis?

Ungen hadde røska den ut, trass i at tante hadde prøvd å halde henne fast og hindre det. Utruleg oppegåande av ein medvitslaus unge, spør du meg. Superkrefter. Veit kven ho har dei etter.

Midt på dagen kom M med broren. Han skulle – etter mykje fram og tilbake – sendas heim med fly.

Vi hadde litt for seint innsett at dette hjerneristingskonseptet var fordufta, og at det ikkje var noko ‘over natta-prosjekt’.  Så når vi omsider innsåg at det var lurt at faren flaug over, var det ikkje ein billett å oppdrive. Så guten skulle ut og fly.

Men først fekk han sjå systera. Han klappa henne varsamt på hovudet og sa ‘Hadet’ før vi tok tinga hans og gjekk.

Eg følgde han med taxi til flyplassen. Eg i emosjonelt klappeland, han i høggir. Heile vegen sat han og skravla. Fortalde eventyr der alle som eit handla om promp. Sjåføren smågliste i spegelen.

Eg sat og prøvde å vere tilstedeverande mor og sa ‘ha ha’ på dei rette plassane.

Guten var svolten, og eg lova å kjøpe mat på flyplassen. Eg tilstår med ein gong: Det gløymde eg.

Eg syns eg klara meg bra. Tonen var lett og ledig. Heil til eg fekk kønummer 126 for å skriva ut reiseskjemaet hans. Då laga eg utidige scenar i avgangshallen. Godt at ungen ikkje er fjortis ennå, for då hadde eg skjemt han ut. Eit vakent flyplassmenneske hjelpte meg å fylle ut skjema manuelt, og resten gjekk på skinnar.

Guten fekk sin eigen ‘flyplass-sjef’, som eg kalla det for han. Skilt rundt halsen, ‘Eg reiser åleine’. Der og då var eg lukkeleg for at ungen har reist mykje og ikkje har flyskrekk. Han såg stolt ut, og gleda seg til å treffe pappa att. Lukkeleg uvitande om kor lite han skulle få sjå mora si denne våren.

Eg klarte meg fint heilt til eg måtte gje han avskjedsklemmen. Eg klarte å halde meg nokon lunde i taumane heilt til han snudde ryggen til.

Det var hjarteskjerande å sjå han gå inn i flyet.

Ei dame som sat midt i mot meg såg medfølande på meg med hovudet litt på sakke. Ho trudde sikkert at eg var ein del av desse helge-mamma-prosjekta med to foreldre i kvar sin by.

Men eg visste ikkje korti eg skulle få sjå han neste gong. Han hadde og vore med om traumatiske ting, og eg hadde så inderleg vondt av han.

Og eg sto att åleine og skulle tilbake til sjukehuset der den andre ungen min låg alvorleg skada.

Avgangshallen snurra. Verda snurra. Eg snurra. Eg forsto ikkje. Eg fatta ikkje. Eg verkeleg begreip ingen verdas ting, ikkje med mi beste vilje. Korleis i huleste hende alt dette? Korleis kom vi i ei slik situasjon? Kva i all verda var det eigentleg som skjedde?

Eg hadde vel stått bak ei skiljevegg og hulka ukontrollert og så diskret eg kunne i sju og eit halvt minutt då min kjære ringde.

– Ja eg tenkte vel det, sa han stille då han høyrde ståa.

Eg blei ståande enno i eit kvarters tid, før eg klarte å samla meg nok til å gå gjennom folkemengda utan å framstå som eit vrak.

Dei kommande åra skulle eg møte mødrer til barn som låg medvitslause og sveva mellom liv og død i månadsvis. Og eg skulle skjemmast over kor dårleg eg takla dei fire små dagane mi eiga dotter ikkje hadde nettverksdekning med verda rundt seg.

Flyet med guten forsvann i horisonten, og eg fann eit vatnhol. Eller vinhol.

Magen var utsvelta, og eg åt eit pizzastykke og naut eit glas kvitvin. Eller naut og naut – eg heiv det i meg, skal eg vere ærleg. Og det skal ein jo, krise eller ikkje.

 

Dei på intensiven hadde råda meg til å skriva dagbok, så eg fekk kjøpt med meg eit par skrivebøker før eg hulka meg tilbake til sjukehuset i taxi.

Det er mange kontrastar i livet. Før og etter ei ulukke er ein stor ein. Frå yrande liv og røre på flyplassen og inn i det mørke, stille rommet med grønskjer er ein litt mindre. Men spesielle begge to, på kvar sin måte.

Tanta hadde no sete i mørket i 10 timar med niesa så eg gav ho aller nådigst lov å gå på do. Viss ho kjappa seg.

– Mamma, eg er grautsvolten, peip det plutseleg frå senga, – eg vil ha julegraut.

Å herrefred for ei lukke, for ei overjordisk oppleving! Den var fleirspektra.

a) Ungen var vaken.

b) Ho snakka.

c) Ho snakka logisk.

d) Ho ville ha mat.

‘Eg er grautsvolten’! Det er dei vakraste orda eg nokon gong har høyrd henne seie!

Så. Handling! Action! Julegraut. Vi panikksprang på grautjakt i kjøleskåpet i pårøranderommet. Til alt hell låg det ein stabel med Fjordland, og til endå større hell – der var graut!

Tjuetre små plast-te-skeiar fekk ho i seg før ho slokna tvert. Det var den kvelden eg såg at graut ikkje berre er graut. Graut kan vere den største lukka i livet.

Vi pusta kraftig ut, og sende lukkemeldingar til familien. Mannen min ringde og fortalde at guten vår hadde fått ein valdsam reaksjon då dei kom heim. Han fann guten i krampegråt i sofaen då han kom inn frå bilen med bagasjen. Ungen var utrøysteleg, heilt utmatta. Faren hadde aldri sett han grine så mykje nokon gong før. Då grein han og.

Kva skal ein mor seie…

Systera mi og eg var smadra. Eg var på utsida av meg sjølv, orka ikkje vere inni.

Men når nøda er som størst, kan det skje mirakel. Og det gjorde det. Ikkje av dei største, men stort nok for meg.

Ho trylla fram ein skvett med raudvin. Eg tør ikkje skriva det høgare i tilfelle dei tilsette på sjukehuset les denne boka….

Vi kjende oss som to tenåringar som smugdrakk for første gong der med satt med kvar vår kaffikopp som kamuflasje. For å sei det sånn, det var vin eller valium, og utelukkande til medisinsk bruk. Ingen var tent med ei mor og ei tante som fekk samanbrot sjølv.

– ..du..? kviskre-kviskra ho, – Har det slege deg at vi sit her og pimpar vin medan vi har ansvaret for ein hjerneskada unge..?

Då lo vi. Å herregud kor vi lo. Lydlaust, sjølvsagt. Tårane trilla der eg hang over stolen.

Og då systera mi byrja å teikne og sende galne snapchat-illustrasjonar som skildra reaksjonane då vi nesten vart ferska av kveldsvakta, då haldt vi begge på å gå i oppløysing av latter.

Eg var glad eg byrja å skriva dagbok. For i ettertid er det ei lukke å kunne minna seg på alle dei galne, gode og lyse augeblikka i ei elles utfordrande tid. Og dei augeblikka skulle det bli mange av.

Kem skulle trudd det

(Er du ny lesar, så anbefaler eg at du les innlegga kronologisk)

Var ikkje mørkret,                                                                                                                                        så visste vi ikkje av stjerner

(Ivar Aasen)

På ein utruleg ubegripeleg og bisarr måte vert ein fort knytt til ting og plassar når ein står i ei krise. Eg trur det har med å gjere at ein heilt misser fotfestet, og leitar desperat etter noko som er trygt og gjer ein viss stabilitet i kaoset som oppstår. Så å flytta frå intensiven til sengeposten var skrekkeleg. Vi var jo blitt husvarme i etasjen under, og trygg på både folk og rutinar.

Eg var truleg blitt ei smule mentalt forstyrra.

No ‘budde’ vi på rommet inst i gongen. Rommet som skulle husa fleire av dei vi seinare vart kjende med.

Skjermingsrommet.

Skjerming.

Ungen var på skjerming.

Det var det behandlinga heitte. I det omgrepet ligg det at ein ligg i eit mørkt og musestille rom. Alle hyllar, spegl og  overflatar var dekka til med grøne dukar. Berre ei bitte lita lampe var tent bak eit forheng når sjukepleiarane trong sjå kva dei gjorde når dei gav medisinar eller sjekka ho.

Ikkje ein kaffikopp fekk stå framme, synsfeltet hennar – viss ho vakna – skulle vere fritt for alt. Vi fekk ikkje ein gong kviskre der inne.
Sjølv om vi etter kvart gjorde det, vi lærte oss å kviskre med den stillaste kviskrestemma som fins. Vi kunne ikkje lesa. Ikkje heller sjå på mobilen. Sjølv om vi etter kvart gjorde det og, godt gøymd under eit teppe eller ei strikkejakke.

Eg trudde ikkje det fantes noko stillare enn isolatet, men her snakka vi verkeleg stille stillheit. Det hang skilt over alt i gangen utanfor rommet.

No var vi overlate til oss sjølv. Her var ikkje det ikkje same ‘luksusen’ som på intensiven, med to sjukepleiarar som styrde skuta så vi kunne lufta vitet, ete og ‘pudre nasen?’. No var det vi som hadde ansvaret, og ungen skulle ikkje vere åleine eit sekund. Var vi syndige og stakk nasetippen utanfor døra for å veksle eit par ord vart vi kjeppjaga inn att og hysja på.

For det meste sat vi der saman, systera mi og eg. Men å sitje i eit mørkt rom i time etter time, dag etter dag gjer noko med ein, så vi var tvungen å veksle på det innimellom.

Systo var heldig og fekk eit eige rom lengre borti gongen. Det var stort, ukoseleg, kaldt – og for oss – reinspikka luksus. Vi døypte det Suiten. Det var hula vår. Pusterommet. Mat. Og den einaste plassen vi (les: eg. systo var bad ass-tapper) kunne gå litt i oppløysing og lette på trykket. Og der var dusj!

Gjennom livet har eg sanka nokre få ugløymelege dusjopplevingar. Som då eg og to veninner gjekk over Hardangervidda i – ja det finst ikkje noko mildare ord – dritvér. Vi fann ei etterlengta hytte etter å ha gått oss vill, var våt til skinnet og frossen til margen. Og hytta hadde dusj. Ein kjem ikkje nærmare Nirvana!

Slik var det no og. Dusjsåpe hadde eg og. Reinspikka lukke!

Det var ikkje mykje å gjere i eit stupmørkt rom. Lite anna enn å sitje der med tankane sine. Dei var mørke dei og. Dei leita febrilsk etter noko å halda seg fast i, men fann ingenting.

Innimellom låg eg meg tett attmed jenta, med armane rundt henne. Eg låg berre og såg på henne, granska andletet hennar så godt det let seg gjere utan lys, og prøvde å forstå det heile. Ho låg stille som om ho berre sov. Det var ikkje mogleg å sjå at det var katastrofetilstandar på innsida av det vetle bustehovudet. Det var ikkje mogleg å sjå konsekvensen av den korte leikestunda i snøen som hadde ført til dette. Det var ikkje råd å verken sjå eller forstå kva vi hadde i vente, og kor mange timar og dagar vi skulle tilbringe i det mørke rommet.

Det var ikkje råd å gjere noko anna enn å slå seg til ro. Lære seg å vente, lære seg å vere tolmodig. Lære seg å vere.

Dagen før ulukka hadde eg kjøpt ei bok om mindfulness. Ikkje visste eg at eg var på veg for full maskin inn i tidenes krasjkurs i praktisk mindfullness. Minn meg på at eg får pengane tilbake for den boka. Min blir mykje betre.